Książka Społeczeństwo wiedzy szansa dla Polski, autorstwa Krzysztofa Pawłowskiego, twórcy i rektora jednej z pierwszych prywatnych szkół wyższych w naszym kraju, stanowi kolejny głos w trwającej już od dłuższego czasu dyskusji na temat kondycji polskiego środowiska akademickiego i naukowego.

Autor pokazuje, jak wielką rolę będzie w przyszłości odgrywać edukacja młodego pokolenia, jak wielkie znaczenie dla rozwoju państwa, gospodarki czy pojedynczego człowieka będzie miał kapitał intelektualny, umiejętność korzystania z wiedzy i zarządzania informacjami. Jednocześnie zwraca uwagę, że polskie szkolnictwo wyższe nie jest przygotowane do stojących przed nim wyzwań. Badania naukowe nie mają powiązania z potrzebami gospodarki, do tego publiczne środki przeznaczane na utrzymanie uczelni państwowych są nieefektywnie wykorzystywane. Zjawiska te dotyczą zresztą nie tylko naszego kraju. Nauka europejska generalnie pozostaje w tyle za amerykańską.

Gdyby jednak tylko do tego miały się ograniczać zaprezentowane w książce tezy, nie byłaby ona godna uwagi. Krzysztof Pawłowski idzie jednak w swoich wywodach dalej niż dotychczasowi uczestnicy dyskusji. Przedstawia własne, spójne, wykraczające poza aktualne rozpoznanie sytuacji propozycje rozwiązań problemów blokujących rozwój polskiego, czy nawet szerzej, europejskiego szkolnictwa wyższego i badań naukowych. W tym leży właśnie istotny walor tej publikacji.

Autor domaga się m.in. zwiększenia konkurencyjności między szkołami wyższymi. Chce, aby został stworzony system rzeczywistego wyłaniania najlepszych - zarówno w przypadku uczelni, jak i zespołów badawczych czy poszczególnych naukowców i studentów. Masowe kształcenie nie może się odbywać kosztem jakości. Uczelnie powinny być zarządzane przez menedżerów znających reguły efektywnego gospodarowania funduszami. Konieczne jest także stworzenie przemyślanego systemu stypendialnego - nauka na pierwszym roku studiów mogłaby być bezpłatna, ale zajęcia na dalszych latach trzeba by już opłacać.

Inną wartością tej publikacji jest to, że autor mówi głośno i otwarcie o sprawach, o których do tej pory szeptano tylko w kuluarowych rozmowach. Jego zdaniem, poprawa stanu nauki w naszym kraju będzie zależała nie tylko od zwiększenia nakładów na badania czy środków na utrzymanie uczelni. Potrzebne są też daleko idące zmiany organizacyjne. Jedną z nich musi być przecięcie zmowy i interesów rządzących na uczelniach i w instytutach korporacji profesorskich.

Jak pisze Krzysztof Pawłowski, reforma szkolnictwa wyższego w naszym kraju nie musi się koniecznie odbywać dokładnie według podanego przez niego scenariusza. To tylko jedna z możliwych do wykorzystania dróg - wymagający jeszcze wielu uściśleń i ustaleń projekt pokazujący generalne kierunki rozwoju. Bez względu jednak na wybrany sposób postępowania, zmiany muszą być kompleksowe i konsekwentne. Tylko wtedy mogą się okazać skuteczne i przynieść pozytywne efekty. Czy w naszym środowisku politycznym lub akademickim znajdzie się ktoś, kogo będzie stać na taką determinację?