Sesja w Senacie na zakończenie Roku Czochralskiego
- 18.11.2013, godz. 07:45
Rozpoczęta w piątek w siedzibie Senatu RP polsko-niemiecka sesja jest zwieńczeniem obchodów roku prof. Jana Czochralskiego, twórcy metody wytwarzania monokryształów, bez której nie byłby możliwy rozwój elektroniki.
Choć prof. Czochralski - chemik, metaloznawca i krystalograf - jest najczęściej cytowanym z polskich naukowców, krajowe podręczniki i encyklopedie pomijały jego nazwisko. Przyczyną było niesłuszne oskarżenie o współpracę z okupantem. Tymczasem prof. Czochralski był nie tylko wybitnym naukowcem, ale i polskim patriotą - mówił prof. Janusz Rachoń, chemik.
Burmistrz Kcyni Piotr Hemmerling przedstawił szereg poświęconych prof. Czochralskiemu imprez, które odbyły się przy jego poparciu na terenie całej Polski. W rodzinnym mieście profesora jego imię nosi plac i szkoła, a przy drogach ustawiono "witacze" z wizerunkiem najsławniejszego z obywateli Kcyni. Co ciekawe, "witacze" zaprojektował prawnuk Czochralskiego.
Sylwetkę prof. Czochralskiego zaprezentował podczas sesji dr Paweł Tomaszewski z Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN.
Jan Czochralski urodził się 23 października 1885 roku w Kcyni niedaleko Bydgoszczy. Mając 16 lat podjął pracę w aptece. W 1904 roku wyjechał do Berlina. Trafił do laboratoriów koncernu Allgemeine Elektrizitaets Gesellschaft (AEG). Pracując, równolegle zdobywał wykształcenie i w 1910 roku otrzymał tytuł inżyniera chemika na Politechnice Berlińskiej.
W 1916 roku Czochralski dokonał odkrycia, które po latach okazało się jego największym osiągnięciem: opracował metodę pomiaru szybkości krystalizacji metali. Według anegdoty, przez roztargnienie zamiast w kałamarzu zanurzył stalówkę pióra w tyglu z roztopioną cyną – i wyciągając pióro, uzyskał pręcik metalu.
W 1924 roku światło dzienne ujrzał inny wynalazek Czochralskiego: stop na panewki łożysk ślizgowych. Patent kupiła kolej niemiecka, a wykorzystanie wynalazku przyniosło uczonemu rozgłos i pieniądze. Henry Ford, założyciel słynnego koncernu samochodowego zaproponował Czochralskiemu objęcie stanowiska dyrektora w nowopowstałej fabryce duraluminium. Mimo kuszącej oferty profesor odmówił.
W 1928 roku na prośbę prezydenta Polski i wybitnego chemika Ignacego Mościckiego, Czochralski wrócił do ojczyzny. W listopadzie 1929 roku został doktorem honoris causa Politechniki Warszawskiej. W czasie wojny kierował Zakładem Badań Materiałów, utworzonym na Politechnice za zgodą okupanta. Zakład wykonywał prace także dla Wehrmachtu. Współpracę z Niemcami podjęto za zgodą władz konspiracyjnych. Sam Czochralski w czasie wojny wielokrotnie wykorzystywał swoje koneksje i dobrą sytuację materialną by ratować innych przed represjami ze strony hitlerowskich Niemiec.
Jednak po wojnie oskarżono profesora o kolaborację. Mimo uniewinnienia, w grudniu 1945 r. władze Politechniki Warszawskiej pozbawiły Czochralskiego tytułu profesorskiego i praktycznie wykluczyły ze środowiska naukowego.
W sierpniu 1945 r. Czochralski wrócił do Kcyni. Założył małą firmę chemiczną BION, zajmującą się m.in. produkcją pasty do butów, soli peklującej i płynu do trwałej ondulacji. Po brutalnej rewizji, przeprowadzonej w jego willi w Kcyni przez Urząd Bezpieczeństwa, dostał ataku serca. 22 kwietnia 1953 r. zmarł w szpitalu w Poznaniu.
Metoda wytwarzania monokryształów, początkowo interesująca wyłącznie metaloznawców, obecnie jest powszechnie stosowana w produkcji kryształów, zwłaszcza tych, które służą do budowy układów elektronicznych. Choć sam Czochralski jej nie opatentował, liczba opatentowanych tylko w USA modyfikacji idzie w tysiące. Niektóre przedstawił w swoim wykładzie prof. Franciszek Rozpłoch.
Senat Politechniki Warszawskiej po 66 latach całkowicie zrehabilitował prof. Czochralskiego. 7 grudnia 2012, w sześćdziesiątą rocznicę śmierci Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2013 Rokiem Jana Czochralskiego.
W sobotę w Audytorium Wydziału Fizyki Politechniki Warszawskiej odbędą się wykłady dotyczące dokonań prof. Czochralskeigo w dziedzinie chemii i fizyki monokryształów, chemii metali oraz inżynierii i technologii chemicznej. W Senacie można zaś obejrzeć poświęconą Czochralskiemu wystawę.
PAP - Nauka w Polsce
pmw/ mlu/
autor: PAP
