Każde z tych przedsięwzięć to obszerne zagadnienie. Dzisiaj zajmiemy się ostatnim z nich, gdyż dotyczy ono bezpośrednio wykorzystania środków zainwestowanych w działalność przedsiębiorstwa.

Czym obracamy

Schemat zamieszczony na rys. 1 ilustruje strukturę bilansu przedsiębiorstwa. Wszystkie środki składające się na kapitał całkowity umieszczone są po prawej stronie bilansu. Kapitał własny przedsiębiorstwa utworzony jest z kapitału zainwestowanego przez właścicieli i ewentualnej nadwyżki emisyjnej oraz z zysków bieżących i zysków ubiegłego okresu, które jeszcze nie zostały przez właścicieli podzielone. Górna część schematu po prawej stronie przedstawia środki zainwestowane przez wierzycieli przedsiębiorstwa. Są to składniki kapitału, którymi obracamy najszybciej, stale zaciągając zobowiązania i wywiązując się z nich. Przyjmuje się, że zobowiązania bieżące to te, z których należy wywiązać się w terminie krótszym niż rok (rys. 1).

Trzeba zaznaczyć, że do szybko rotujących zobowiązań należą najbardziej kosztowne składniki kapitału przedsiębiorstwa: kredyty krótkoterminowe, kredyt kupiecki, nie zapłacone zobowiązania publicznoprawne itp. Natomiast kapitał własny jest zadłużeniem szczególnym, gdyż nikt nie ma prawa żądać procentu od niego. W tym sensie jego koszt wynosi zero.

Kapitał służy finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Wszystkie składniki majątku umieszczone są po lewej stronie bilansu, a ich wartość jest równa kapitałowi całkowitemu ("bilans musi wyjść na zero"). Analogicznie jak w przypadku kapitału, szybko rotujące składniki majątku przedstawiono w górnej części schematu.

Przede wszystkim szybkość

Powiedzieliśmy wcześniej, że poprawa wykorzystania kapitału, czyli zwiększenie szybkości obrotu majątkiem, jest jednym z warunków podniesienia rentowności przedsiębiorstwa. Mając obraz struktury majątku i kapitału, możemy zaobserwować mechanizm tego wzrostu, przedstawiony na rys. 2.

Przyspieszenie obrotu oznacza, że W PORÓWNANIU ZE SPRZEDAŻĄ suma bilansowa obniża się. Typowe przedsięwzięcia prowadzące do omawianego efektu, przedstawione na lewej części rysunku, to: usprawnienie ściągania należności, redukcja zapasów i poprawa wykorzystania majątku trwałego. Prowadzą one do zmniejszenia zapotrzebowania na kapitał pożyczony (przypadający na jednostkę sprzedaży), co z kolei umożliwia redukcję kosztu tego kapitału, czyli odsetek. Redukcja kosztów oznacza wzrost zysku.

W praktyce opisany mechanizm wykorzystujemy zarówno w sytuacji kryzysu, jak i koniunktury dla naszego biznesu. Gdy powodem kryzysu jest obniżenie zyskowności sprzedaży, np. wskutek "wojny cenowej", może dojść do nadmiernego obciążenia odsetkami od pożyczonego kapitału. Zamiast zysku, pojawiają się wówczas straty, tym większe im więcej przedsiębiorstwo produkuje. Pierwszą reakcją na zagrożenie powinna być "ucieczka" przed kredytem: redukcja majątku i wykorzystanie uwolnionej gotówki na spłatę najbardziej kosztownych (najwyżej oprocentowanych) zobowiązań. W okresie koniunktury natomiast opłaca się produkować jak najwięcej, uwolnione środki więc najlepiej będzie przeznaczyć na finansowanie wzrostu produkcji. Masa zysku będzie wówczas rosła tym szybciej, im szybszy jest obrót kapitałem.

Produktywność kapitału w naszym przemyśle jest dramatycznie niska, w porównaniu z przemysłem europejskim. Z jednej zainwestowanej złotówki osiągamy tylko 0,7-0,8 zł sprzedaży, gdy w krajach Unii Europejskiej wskaźnik obrotu kapitałem dochodzi do 2,5. Zbyt niskie wyniki mamy zarówno w wykorzystaniu majątku trwałego, jak i obrotowego.