Poltax od środka

Dr Andrzej Jankowski (38 lat), absolwent warszawskiego gimnazjum im. Stanisława Staszica (d. Gottwalda), ukończył w 1976. U.W., specjalizuje się w logice matematycznej. W latach 1985 - 1988 pracował jako visiting profesor w Departamencie Informatyki Uniwersytetu Karoliny Płn. Charlotte. Od lipca 1990 r. organizuje jeden z najnowszych departamentów w Ministerstwie Finansów i kieruje budową systemu POLTAX.

Dr Andrzej Jankowski (38 lat), absolwent warszawskiego gimnazjum im. Stanisława Staszica (d. Gottwalda), ukończył w 1976. U.W., specjalizuje się w logice matematycznej. W latach 1985 - 1988 pracował jako visiting profesor w Departamencie Informatyki Uniwersytetu Karoliny Płn. Charlotte. Od lipca 1990 r. organizuje jeden z najnowszych departamentów w Ministerstwie Finansów i kieruje budową systemu POLTAX.

Rozmowa z dyrektorem Departamentu Informatyki Ministerstwa Finansów, dr. Andrzejem JANKOWSKIM

Budowa zrębów nowoczesnego, demokratycznego państwa, jakim ma być III Rzeczpospolita, niemożliwa jest bez zasadniczej reformy systemu podatkowego. Prace nad tą reforma, tak merytoryczne jak i nad zabezpieczeniem jej odpowiedniej bazy technicznej, trwają od dłuższego czasu. Sejm przyjął już ustawę "O podatku dochodowym od osób fizycznych", która ma wejść w życie 1 stycznia 1992 r. Przygotowywana druga ustawa, dotycząca polskiej wersji podatku od tzw. wartości dodanej (VAT - Value Added Tax) do towarów i usług, znajduje się na warsztacie Komisji Sejmowej. O skali operacji technicznych związanych z reformą świadczy fakt, że dotychczas służby podatkowe obsługiwały bezpośrednio ok. 2 milionów osób, a od 1 stycznia obsługa ta obejmie przeszło 25 mln. Nastąpi to przy jedno czesnym tzw. ubruttowieniu, czyli przeliczeniu wynagrodzeń oraz emerytur i rent z dotychczasowej, formy netto na formę brutto. Oznacza to, że wynagrodzenia i świadczenia wzrosną, ale tylko o dodaną do nich wysokość podatku, który następnie odprowadzony zostanie do budżetu państwa.

Zespołem, który zajmuje sie technicznym przygotowaniem i wdrożeniem systemu informatycznego POLTAX, kieruje dyrektor Departamentu Informatyki Ministerstwa Finansów, dr Andrzej Jankowski. Ma on zarazem rangę Dyrektora Generalnego Projektu POLTAX. Wstępną rozmowę z dr. Jankowskim redakcja nasza przeprowadziła pod koniec ubiegłego roku (opublikowaną w CW z 2.1.1991), jeszcze przed zakończeniem prac nad strukturą bazy techniczno-systemowej POLTA-Xu. Tym razem w rozmowie z red. Zbigniewem Bonieckim przedstawia on założenia i sposób realizacji tego ogromnego przedsięwzięcia.

Panie Dyrektorze, podczas konferencji prasowej wiceminister Finansów, pani Danuta Demianiuk podkreślała, że nowy system podatków będzie nie tylko przejrzysty, ale i sprawiedliwszy. Zamiast dotychczasowych 3 czy nawet 4 rodzajów podatków (od wynagrodzeń, od plac, wyrównawczego i dochodowego) będzie teraz tylko podatek dochodowy a jego wielkość uzależniona jedynie od wielkości dochodów. To wszystko brzmi zachęcająco, ale czy rzeczywiście nie można się przy tym obyć bez najnowszej techniki informatycznej? Czy nie taniej byłoby zatrudnić np. kilkaset tysięcy Chińczyków (którzy przez kilka tysięcy kit, aż do 1982 r, dokonywali spisów ludności za pomocą liczydeł)'

- Rozumiem, że w tym prowokacyjnie-żartobliwym pytaniu chodzi Panu o skalą przedsięwzięcia, która w naszym kraju jest rzeczywiście bezprecedensowa. Bez komputerów nie poradzi ny, a ponadto jest to działanie najskuteczniejsze i na dłuższą metę - biorąc pod uwagę rosnące w naszym kraju koszty pracy ludzkiej - z pewnością najtańsze. Wyobrażenie o skali przedsięwzięcia daje np. fakt, że urzędy skarbowe muszą zarejestrować ok. 25,5 mln podmiotów podatkowych (18 - 20 mln pracujących, ok. 7 mln rencistów i emerytów) i mieć możliwość po dwójnego sprawdzania zarówno składanych zeznań podatkowych jak stanu faktycznego w instytucjach, które dokonują wpłat. Skoro nowy system wchodzi w życie od 1 stycznia, to od drugiego kwartału 1993 musimy zapewnić urzędom możliwość sprawdzenia: kto, gdzie i ile pobierał pieniędzy. Inne terminy będą związane z po datkiem od wartości dodanej. Cały czas pracujemy jednocześnie nad przygotowaniem i rozwojem różnych wariantów technicznych całego systemu podatkowego.

Weźmy też pod uwagę, że system pokrywa dosłownie cały kraj, co oznacza okablowanie i zainstalowanie aparatury nie tylko w Ministerstwie Finansów, ale także w 49 izbach skarbowych i w 340 urzędach skarbowych, które mieszczą się w 500 lokalach. We wszystkich tych pomieszczeniach (nie wyłączając siedziby ministerstwa) musimy zainstalować nie tylko okablowanie telekomunikacyjne, ale również okablowanie energetyczne systemu komputerowego. Kładziemy np. przeszło 1000 km kabla energetycznego.

Jakie generalne zasady projektowania i rozwiązań technicznych występują w systemie POL-TAX?

- Jestem wyznawcą dwóch prawd, które pragnę upowszechniać. Pierwsza: żadne przedsięwzięcie informatyczne na dużą skalę nie może być zrealizowane bez przestrzegania jednolitej metody. Druga: że szansa polskiej informatyki znajduje się w opano waniu i aktywnym włączaniu się w procesy rozwijania systemów otwartych.

Jako zasadę projektowania i oprogramowania aplikacji systemu POLTAX przyjęto metodę CASE * METHOD firmy ORACLE, wykorzystującą system zarządzający bazą danych ORACLE. Do zalet ORACLE należy zastosowanie w nim standaryzowanego przez ISO (International Standard Organiza-tion) języka dostępu do danych SQL (Structured Query Language) oraz przystosowanie tego systemu do wspomagania projektowania aplikacji przy pomocy nowoczesnych narzędzi komputerowych CASE * TOOLS (Computer Aided Software Engineering TOOLS). W wydaniu firmy ORACLE narzędzia te są zintegrowane z bazą danych i ze strukturalną metodą projektowania, uruchamiania i rozwoju projektów CASE * METHOD.

Przy projektowaniu bazy tech-niczno-systemowej POLTAX przyjęliśmy nadrzędne założenie maksymalnej modularności i elastyczności. Optymalnym rozwiązaniem okazała się właśnie koncepcja systemów otwartych, oparta na międzynarodowych standardach ISO. Umożliwia to uniezależnienie się od jednego dostawcy, łatwiejszą i tańszą rozbudowę systemu, tańsze szkolenie nowych pracowników. Założenie otwartości POLTA-Xu opiera się na jego modularności, uzyskiwanej dzięki wykorzystywaniu standardów międzynarodowych na wszystkich poziomach architektury systemu. Poszczególne warstwy techniczne POLTAX, poczynając od systemów okablo wania budynków, poprzez meto dykę pracy i sposobu kontaktu użytkownika z systemem, dobór architektury komputerów bazo wych i terminali, oprogramowanie, osprzęt komunikacyjny na po ziomie budynku, aż do komunikacji w skali kraju są dzięki temu lo gicznie spójne, a jednocześnie fizycznie niezależne. Oznacza to, że w trakcie eksploatacji systemu możliwe będzie dalsze wprowadzenie najnowszych rozwiązań do jego struktury.

Obowiązujący w POLTAXie system operacyjny UNIX jest zgodny ze standardem POSIX (Portable Operating System Interface for Computer Environments - Przenośny Interfejs Systemów Operacyjnych Środowisk Komputerowych) P1003.x, standaryzowanym przez ISO. Oznacza to, że system POLTAX będzie mógł w sposób standardowy komunikować się z innymi systemami centralnymi, które używają systemów otwartych, bez względu na rodzaj sprzętu czy też producenta. Będzie można też relatywnie tanio przenosić w przyszłości oprogramo wanie użytkowe na sprzęt innych dostawców.

Jak można w największym skrócie opisać strategie realizacji systemu POLTAX?

- Dobrze jest tu rozróżnić strategię realizacji systemu w czasie oraz strategię koncepcyjnych założeń architektury systemu. W wymiarze czasowym planujemy, trzy kolejno po sobie następujące, edycje systemu POLTAX:

POLTAX 1 jest to implementacja prostych funkcji związanych z rejestracją podatników, wprowadzeniem danych do systemu i z ich prostym przetwarzaniem. Zakładamy, że system będzie oparty na ujednoliconym systemie rachunkowości podatkowej, bazującym na podwójnej księgowości i będzie obejmował swoim zakresem podstawowe podatki i opłaty, wpływające do urzędów skarbo wych (np. zaliczki z tytułu podatku od dochodów osobistych, po datek obrotowy itd). POLTAX 1 będzie gotowy do pracy w całym kraju na początku 1992 . Sprzętowo będzie oparty na samodzielnie pracujących komputerach osobistych oraz - w przypadku niektórych urzędów - na minikomputerach DPX/2 współpracujących z PC-tami w sieciach lokalnych.

POLTAX 2 jest to implementacja znacznie bogatszego zbioru funkcji, służących prawidłowej obsłudze systemu podatkowego i wspomagających prace policji skarbowej. Projekt bazy danych jest dość skomplikowany. Planujemy zastąpić podatek obrotowy podatkiem od towarów i usług (VAT). Termin wprowadzenia VAT jest uzależniony od daty pojawienia się odpowiedniej ustawy. We wszystkich urzędach i izbach skarbowych będzie on oparty na minikomputerach DPX/2 współpracujących z PC-tami w sieciach lokalnych.

POLTAX M wreszcie jest to do celowa wizja w pełni zintegrowanego systemu informatycznego, opartego na sieci pakietowej X.25.W wymiarze koncepcyjnym (założeń architektury) trwają równolegle prowadzone i oczywiście koordynowane prace nad różnymi warstwami systemu POLTAX. Oczywiście wraz z ewolucją POL-TAX będą równolegle również ewoluowały jego warstwy:

InfraPoltax - infrastruktura or-ganizacyjno-funkcjonalna, obejmująca wszystkie kategorie użytkowników i współpracowników systemu. Warstwa ta uwzględnia mechanizmy przejścia od systemu aktualnego do kolejnych struktur, jakie planujemy osiągnąć w przyszłości. Jej wąskim, choć ważnym fragmentem jest podwarstwa nazywana ManualPoltas, zawierająca procedury obsługi ręcznej dla innych warstw. ManualPoltax obejmuje również mechanizmy postępowania w przypadku niemożności używania pozostałych warstw systemu Poltax.

MikroPoltax - funkcjonalna całość wydzielona z POLTAX, oparta na samodzielnie pracujących mikrokomputerach osobistych. Będzie działała tam, gdzie nie zostanie uruchomiona warstwa Mini-Poltax i będzie można ją czasowo używać w przypadku awarii Mini-Poltax. Warstwa ta będzie trzonem Poltax 1. Oprogramowanie Mikro-Poltaxu jest pisane w Paradoxie i planuje się, że praktycznie będzie ono transparentne dla użytkownika z oprogramowaniem tych samych funkcji w ORACLE, pracującym na minikomputerach w warstwie MiniPoltax.

MiniPoltax - funkcjonalna całość oparta na minikomputerach i współpracujących z nimi minikomputerach osobistych w sieciach LAN. Warstwa ta będzie głównym trzonem POLTAX 2. Mi-niPoltax - to planowany, zintegrowany i rozproszony system informatyczny, obejmujący urzędy i izby skarbowe w całym kraju. W celu uniknięcia w przyszłości zbędnych kosztów, już teraz staramy się brać pod uwagę wymagania systemu docelowego. Warstwa ta jest podstawowym trzonem dla Poltax M.

Dlaczego na placu boju o komputeryzację polskiego systemu podatkowego została oferta Group Bull? Wiadomo, że firmy francuskie mają z reguły silne wsparcie (również finansowe) swego rządu, co z kolei nie zawsze dobrze wpływa na ich konkurencyjność. Jaki będzie koszt wprowadzenia POLTAXu?

- Akcja ofertowa została ogło szona w dzienniku Rzeczpospolita jeszcze w sierpniu 1989 r. Zgło siły się dziesiątki firm, z których do końca konkurowały największe, takie jak Hewlett-Packard, ICL, Bull czy IBM. W maju 1990 r. nastąpiło rozstrzygnięcie i oferta Bull zdobyła kontrakt - podpisany w lipcu 1990. Zadecydowały takie czynniki jak: pełna zgodność ze standardami systemów otwartych i determinacja oferenta w zdobyciu tego kontraktu, a co za tym idzie - największe upusty cenowe oraz szybki termin realizacji. Firma Bull wzięła odpowiedzialność za całość programu, włącznie z dodatkowym okablowaniem energetycznym i teledacyjnym wszystkich pomieszczeń. Warto dodać, że również rząd brytyjski dokonał zakupów u Bulla, o czym zadecydowała pełna zgodność produktów tej firmy ze standardami EWG.

Koszt systemu POLTAX kształtować się będzie od 0,3 do 0,4% rocznych dochodów budżetu. Bank Narodowy w Paryżu udzielił nam kredytu na to przedsięwzięcie w wysokości 280 mln franków.

Jaki sprzęt i oprogramowanie tworzyć będą system?

- Podstawowym elementem składowym POLTAX są minikomputery DPX2/200 oraz DPX2/3OO produkcji Bulla. Są to 32-bitowe modularne systemy mikroprocesorowe o dużej mocy obliczeniowej, o elastycznej konstrukcji, umożliwiającej dostosowanie do aktualnych potrzeb obliczenio wych. Bazują one na płytach wie-loprocesorowych (opartych na mikroprocesorach Motoro la 68030 i 68040) i w największej konfiguracji umożliwiają jedno czesną pracę 384 użytkowników na jednej maszynie (jeśli korzystają z typowych, prostych aplikacji). Maksymalne zasoby sprzętowe wynoszą 584 megabajty pamięci operacyjnej 23 gigabajty pamięci dyskowej. Łączna liczba terminali,jakie mogą być jednocześnie podłączone do minikomputera, jest praktycznie nieograniczona. Największa maszyna z tej serii ma być zainstalowana we wrześniu lub październiku br.w Ministerstwie Finansów. Obsługiwać ona będzie centralnie cały system POLTAX. 49 maszyn,o odpowiednio mniejszych konfiguracjach, będzie obsługiwać izby skarbowe, a 320 mniejszych modeli znajdzie zastosowanie w urzędach skarbowych. Maszyny te, dzięki prostocie konstrukcji, można dowolnie rozbudowywać sprzętowo, w zależności od potrzeb, bez naruszania ciągłości pracy systemu. W przypadku konieczności uzyskania zasobów sprzętowych, przekraczających możliwości pojedynczego minikomputera, można będzie budować systemy wielomaszynowe, oparte na lokalnych sieciach komputerowych LAN oraz nowoczesnych narzędziach programowania, np. SQL-NET (Structured Qu-ery Language) - język za pomocą którego w bazie danych poszukuje się informacji. Dla maksymalnego ułatwienia użytkownikom kontaktu z systemem, zdecydowaliśmy się na zastosowanie tzw. końcówek inteligentnych, które mają własne mikroprocesory. W tym charakterze zostaną zastosowane mikrokomputery typu IBM PC 286 i 386. Dzięki temu użytkownik będzie mógł korzystać z możliwości graficznego środowiska pracy,jaki zapewnia system MS-WINDOWS.

A kwestia tzw. polonizacji elementów składających sie na system POLTAX?

- Przyjęto dwa sposoby kodo wania polskich znaków: ISO 8859-2 dla komputerów wielo dostępnych (a więc i ich terminali inteligentnych) oraz CP 852 (znany również jako Latin-2) dla komputerów osobistych typu IBM PC.

Przyjęcie normy ISO dla komputerów wielodostępnych zostało podyktowane analogiczną decyzją administracji EWG, która ustaliła dla swoich instytucji zestaw tych samych norm. Pozwoli to w przyszłości na jednolity sposób wykorzystania oprogramowania przyjętego w EWG. Standard ten jest zgodny z aktualnymi Polskimi Normami, dotyczącymi kodowania polskich znaków. Przyjęcie tabeli kodowej Latin-2 jest wymuszone sytuacją na rynku oprogramowania komputerów osobistych. Ułatwi to przenoszenie oprogramowania w warstwie komputerów klasy IBM PC. Komputery osobiste, wykorzystywane w systemie POLTAX w roli inteligentnych terminali komputerów wielodostępnych, będą wyposażone w oba systemy kodowania, co daje możliwość automatycznego przełączania kodów polskich liter przy przechodzeniu z aplikacji lokalnych do wielodostępnych i odwrotnie. Zadanie to zostanie zrealizowane w prosty sposób po przez wykorzystanie kart graficznych o dużej rozdzielczości, zgodnych ze standardem VGA.

Jak prezentuje się kadra, od której zależy powodzenie wielkiej reformy podatkowej?

- Przedsięwzięcie jest realizo wane wspólnie z firmą BULL i we współpracy z francuskim Ministerstwem Finansów - łącznie oko ło 45 osób w Warszawie. Obok Francuzów w zespole Bulla pracują także przedstawiciele innych narodów (np. Brytyjczycy, Duńczycy, Holendrzy, Amerykanie itd.).

Ze strony ministerstwa zespół bezpośrednio pracujący nad POL-TAXem liczy w Warszawie oko ło lOOosób. Współpracujemy z informatykami w poszczególnych województwach. Po dwu informatyków z każdego województwa przeszkoliła firma Bull. Bardzo wysoko oceniam umiejętności i wiedzę merytoryczną swoich .podwładnych. Ponadto z zespołem naszym współpracuje szereg wybitnych postaci polskiej informatyki. Szczególnie podkreśliłbym współpracę z Jackiem Karpińskim - legendą polskiej informatyki, który jest doradcą ministra Finansów ds. informatyki.

Dwa lata na przygotowanie strategii i budowę nowoczesnej bazy technicznej nowego systemu podatkowego, bazy obejmującej cały kraj, to bardzo krótki okres , czasu. Niektóre państwa zachodnie przystępują teraz do modernizacji swoich systemów i zakłada ją, jak np. Amerykanie (robią to kosztem 6-8 mld USD), że potrwa to 7 lat.

- Proszę wziąć pod uwagę, że Amerykanie czy Brytyjczycy wymieniają istniejące już od lat do bre systemy i dobry sprzęt na lepszy. My zaś praktycznie działamy na pustyni, o czym świadczy choćby konieczność okablowań energetycznych dla potrzeb komputerów. Wymiana trwa niejednokrotnie dłużej niż budowa nowego. Ponadto nie budujemy systemu superdoskonalego - jedynie trwały jego fundament. Jednocześnie ważne jest, że stosujemy już teraz nowoczesne technologie projektowania i uruchamiania systemów informatycznych (np. CASE* TOOLS) co znacznie przyśpiesza prace. Kluczowe znaczenie ma dla nas to, że nasza strategia pokrywa się z aktualnie realizowaną w państwach o najwyższych standardach technologicznych (systemy operacyjne UNK zgodne ze standardami POSIX). Również sprzęt mamy porównywalny lub wręcz taki sam jak w przypadku np. Wielkiej Brytanii. Chcę dodać na zakończenie, że nowoczesność całego przedsięwzięcia, standard sprzętu i fakt, że dano nam szansę podobną do tej, jaką mają najbardziej rozwinięte kraje, stanowi ogromny bodziec moralny dla całego naszego zespołu.

Dziękuję za rozmowę.

W celu komercyjnej reprodukcji treści Computerworld należy zakupić licencję. Skontaktuj się z naszym partnerem, YGS Group, pod adresem [email protected]

TOP 200