Pojęcie: zrozumienie idei pomiaru

"Chociaż może to wyglądać na paradoks, cała nauka ścisła opiera się na idei przybliżania. Jeśli ktoś powie wam, że poznał jakąś rzecz dokładnie, możecie spokojnie przyjąć, że nie jest to człowiek o ścisłym umyśle".

Bertrand Russel

angielski matematyk i filozof

Pojęcie pomiaru jest często błędnie rozumiane jako proces, wskutek którego uzyskuje się dokładną liczbę. Jeśli ktoś nam mówi, że jakaś rzecz nie daje się zmierzyć, ponieważ nie można jej przypisać dokładnej liczby, od razu widzimy, że problem polega na niezrozumieniu pojęcia pomiaru. Nauka widzi to w taki sposób: pomiar to zmniejszenie - poprzez obserwację - niepewności co do zakresu wartości pewnej cechy ilościowej. Kluczowym elementem jest zmniejszenie niepewności, co oznacza, że niepewność niekoniecznie jest eliminowana całkowicie (a w praktyce prawie nigdy). Jeżeli powiecie mi, że zamówienia będą dzięki proponowanemu systemowi realizowane szybciej o 10-30%, a przedtem wiedziałem, że ten zakres wynosi 0-60%, to moja niepewność zostanie zmniejszona.

Jeżeli jakiś proces daje w wyniku liczbę dokładną (np. zastosowanie wzoru w księgowości), jest to wskazówka, że prawdopodobnie w ogóle nie mamy do czynienia z pomiarem. Jest to po prostu obliczenie. Pomiar to obserwacja praktyczna, a obserwacja nigdy nie eliminuje całkowicie niepewności. Dlatego właśnie wszystkie realistyczne miary podawane w naukach ścisłych i technicznych, w matematycznych podstawach ubezpieczeń i ekonomii itd. mają charakter rozkładów prawdopodobieństwa. Mówiąc prościej, rozkład prawdopodobieństwa to zakres możliwych wyników i prawdopodobieństwa tych wyników. Jeżeli możemy tylko trochę zmniejszyć zakres możliwych wartości, już jest to pomiar. W praktyce nawet mała zmiana niepewności może być dostateczna, by przeważyć szalę decyzji na jedną stronę.

Metody pomiaru: zrozumienie technik pomiarowych

"Wszystko daje się zmierzyć w sposób lepszy, niż gdybyśmy nie mierzyli tego wcale."

Tom DeMarco

współautor książki Peopleware: Productive Projects and Teams

Kiedy zdefiniujemy nieuchwytne dotąd wielkości, tworząc jednoznaczne definicje, lepiej zrozumiemy pojęcie pomiaru, więcej rzeczy zacznie wyglądać na mierzalne. Niemniej mogą pozostać jeszcze aspekty uznawane za niemierzalne, ponieważ informatycy mogą nie znać rozmaitych metod pomiarów. Jak często dział informatyki pobiera próbki losowe lub przeprowadza kontrolowane eksperymenty w celu zmierzenia pewnej istotnej wielkości? Odpowiedź brzmi: znacznie rzadziej, niż to się dzieje w innych dziedzinach, również w dziedzinach związanych z biznesem. Powiem brutalnie -prawdopodobnie problem leży w tym, że informatyka nie jest uważana za naukę empiryczną. W kulturze informatycznej metody gromadzenia wiedzy zazwyczaj nie obejmują podstawowych narzędzi obserwacji bezpośredniej. Podczas zajęć warsztatowych z planowania wymagań zagregowanych (JRP - Joint Requirements Planning), analitycy i użytkownicy poświęcają sporo czasu na omawianie biznesu, po czym analitycy zazwyczaj przyjmują na wiarę podawane im przez użytkowników wielkości, takie jak liczba zamówień przetwarzanych w ciągu dnia, stopa błędów itd. Analitycy pytają użytkowników, ile czasu trwa przetworzenie zamówienia, zamiast znaleźć metodę zaobserwowania tego bezpośrednio.

Kierownicy ds. informatyki rzadko uznają prostą obserwację naukową za rozwiązanie, mimo że podstawowe elementy metody naukowej są powszechnie używane np. w badaniach rynku, matematycznych podstawach ubezpieczeń, opracowywaniu produktów (technicznych i innych), badaniach operacyjnych, a nawet w zarządzaniu ludźmi.

Pamiętajmy: bez względu na to, jak trudny wydaje się problem pomiaru, pierwsze działanie polega na zmianie założenia, które być może było kultywowane od dawna. Zamiast zakładać, że coś jest wielkością nieuchwytną, zasadniczo niemierzalną, przyjmijmy teraz, że owszem, jest to mierzalne. Wówczas pozostanie tylko jeden problem: czy jesteśmy dostatecznie inteligentni, by znaleźć metodę pomiaru.

--------------------------------------------------------------------------------

CIO Enterprise nr 4/97, tłum. BTInfo - J. Skolimowski

Douglas Hubbard jest dyrektorem ds. zarządzania informacją w DHS & Associates Inc. w Rosemont, USA