Analogicznie obliczymy wielkość aktywów zamrożonych w zapasach robót w toku i wyrobów gotowych.

Jak widać, przyspieszenie obrotu zapasami wiązać się musi z redukcją ich średniej wartości oraz z redukcją aktywów w nich zamrożonych. Jest też odwrotnie: "wyszczuplanie" procesu polegające na redukcji zapasów prowadzi jednocześnie do jego przyspieszenia, jeśli tylko nie jest to zwykłe przesunięcie ich do innego miejsca w toku produkcji. Trzeba także podkreślić, że skracanie cykli realizacji procesów prawie zawsze poprawia pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa.

Zanim przejdziemy do zarządzania poprawą produktywności kapitału, trzeba powiedzieć, że w różnych dziedzinach przemysłu i przy różnych sposobach produkcji poszczególne cykle mają różną długość. Na przykład w pracochłonnych gałęziach przemysłu, w których obróbka części i montaż angażuje wiele osób wykonujących kolejne operacje, zapasy wszystkich trzech rodzajów rotują powoli, po 4-11 tygodni. Jednocześnie znajdujemy tam największe możliwości poprawy produktywności kapitał.

Zmniejszenie partii obrabianych detali i przeprojektowanie warsztatów funkcjonalnych na produkcję zorientowaną na przepływ może radykalnie skrócić cykl produkcji, czyli rotację robót w toku. Podobnie ulepszenie planowania produkcji i usprawnienie marketingu przynosi przyspieszenie rotacji wyrobów gotowych.

W produkcji jednostkowej przemysłu elektromaszynowego zazwyczaj odbiór wyrobu następuje prawie jednocześnie z zakończeniem fazy montażu, więc cykl obrotu zapasami wyrobów gotowych jest bliski zeru. Odwrotnie z produkcją montażową, która korzysta z dostaw ściśle harmonogramowanych; cykl obrotu zapasami materiałów jest tam bliski zeru. Szczególnie krótki cykl produkcji wymuszony został w przemyśle lekkim przez konkurencję i zmienność mody; zazwyczaj jest to ok. 0,10-0,18 miesiąca (od 3 do 5 dni). Produkcja w przemysłach zajmujących się przerobem ogromnych ilości surowca (np. przemysł kablowy czy przemysły procesowe, jak chemia ciężka) charakteryzuje się bardzo szybką rotacją zapasów materiałów i robót w toku, a także - z nielicznymi wyjątkami - wyrobów gotowych.

Zamrażanie i odmrażanie kapitału

W naszej praktyce konsultacyjnej często rozpoczynamy współpracę z przedsiębiorstwem od analizy produktywności i konkurencyjności. Gdy stwierdzamy obniżenie osiągnięć w obu tych dziedzinach, do wyjątków należą przyczyny natury technicznej, np. pogorszenie zdolności jakościowej zdezelowanych urządzeń. Najczęściej źródłami narastających problemów są zjawiska zachodzące w sferze stosunków społecznych, organizacji i zarządzania, świadomości (postrzegania) procesów gospodarczych.

Oto prosty przykład: na skutek różnicowania się wymagań rynku trzeba dokonywać częstych zmian inżynierskich w produkowanych modelach pojazdów. W pewnej fabryce wprowadzanie kolejnej wersji modelu czy zmienionego wyposażenia przebiega sprawnie, gdyż jest skrupulatnie planowane. Jednak inżynierowie, mimo znajomości zasad systematycznego porządku, nie respektują pierwszej reguły programu "5S", która mówi o systematycznym usuwaniu rzeczy zbędnych, zapominają więc o zaplanowaniu drugiego procesu - zakończenia produkcji dawnych wersji czy odmian. Toteż każda zmiana owocuje kolejną porcją bezużytecznych części i podzespołów zalegających magazyny, a nawet "kąty" hal produkcyjnych.

Dramatyczne skutki ekonomiczne ma dezintegracja zespołów i tzw. bariery komunikacyjne w przedsiębiorstwie sprawiające, że wiele procesów, które mogłyby przebiegać równocześnie, wykonywane są kolejno, jeden po drugim. Wyobraźmy sobie dwa procesy, z których każdy pochłania 60 jednostek pieniężnych w jednostkowym okresie (np. miesięcznie) i trwa przez trzy okresy. Tablica 1 pokazuje przewagę równoczesnego biegu takich procesów. Jednak w realiach fabryki dostrzec można dużo poważniejsze następstwa omawianych zjawisk społecznych. Rynek wymaga szybkości, lecz w zdezintegrowanej społeczności "wszyscy czekają na wszystkich"; decyzje, plany i inne wytyczne permanentnie opóźniają się, nie można liczyć na szybkie wykonanie poleceń. Utrzymanie oczekiwanej przez rynek szybkości wymaga w opisanych warunkach ogromnych zapasów podstawowych, zwanych też zapasami bezpieczeństwa, które trzeba utrzymywać "na wszelki wypadek", tak jak piasek do gaszenia pożarów.