Z mecenasem Tomaszem Bukowskim rozmawia Antoni Bielewicz.

Co to jest kontrakt menedżerski?

Jest to umowa cywilnoprawna pomiędzy podmiotem gospodarczym a podmiotem, najczęściej osobą fizyczną, który ma nią zarządzać. Na jej mocy osoba zarządzająca zobowiązuje się do wykonywania czynności w interesie kierowanej firmy, a firma zawiera z nią umowę, na mocy której powierza jej zarządzanie i określa zakres odpowiedzialności osoby zarządzającej.

Po co podpisuje się takie umowy?

Chodzi przede wszystkim o dostateczne zabezpieczenie gwarancji praw i obowiązków obu stron. Zarządca firmy musi wiedzieć, do czego sprowadzają się jego obowiązki, podmiot gospodarczy zaś, czy też jej zarząd, musi mieć jasność, do czego zobowiązany jest zarządca, jaki jest zakres jego odpowiedzialności i z jakiego tytułu odpowiada w przypadku nienależytego wypełniania warunków umów. Kontrakt menedżerski w związku z tym jest podstawową gwarancją równowagi praw i obowiązków pomiędzy dwoma stronami - firmą i zarządzającym.

Czy zwykła umowa o pracę nie wystarczy do uregulowania stosunków między menedżerem a kierowaną przez niego firmą?

Stosunek pracy to umowa zawarta na podstawie kodeksu pracy, w myśl której pracownik wykonuje pracę na rzecz pracodawcy. Pojęcie pracy nie jest w niej jednak ściśle sprecyzowane. Umowa o pracę zakłada przy tym wyraźne podporządkowanie pracownika pracodawcy. Wykonuje on zadania na rzecz pracodawcy, pod jego kierunkiem i na jego polecenie.

W przypadku kontraktu mamy do czynienia z innego rodzaju podporządkowaniem. Zarządzający może robić wszystko, żeby firma, którą zarządza, miała jak najlepsze wyniki. Nie jest jednak ściśle podporządkowany i ma stosunkowo duży zakres autonomii. Odpowiada za pewien całokształt prac w firmie. Jest odpowiedzialny za jej prowadzenie, zachowanie jej tajemnic, a także ewentualne szkody powstałe wskutek niewłaściwego zarządzania firmą. Podpisanie kontraktu menedżerskiego ma również inne konsekwencje - zarządca nie ma ściśle określonych godzin pracy. Istotną różnicą jest również zasada, że to strony określają okoliczności, w których następuje rozwiązanie umowy.

Należy również wiedzieć, że kontrakt menedżerski jako umowa cywilnoprawna powinna być rozdzielna względem umowy o pracę i może być zawarta równolegle ze stosunkiem pracy. Kontrakt menedżerski podlega sferze prawa cywilnego, a umowa o pracę sięga prawa pracy i prawa o ubezpieczeniach społecznych. Są to dwie różne materie. Większość prawników uważa, że najlepszym rozwiązaniem jest łączenie tych dwóch umów.

Jakie elementy powinien zawierać kontrakt menedżerski?

Po pierwsze, należy określić strony kontraktu. Z jednej strony osobę zarządzającą, z drugiej - firmę, która angażuje menedżera.

Drugim elementem jest określenie praw i obowiązków zarządzającego, a także zakresu odpowiedzialności obu stron nienależytego wywiązania się z warunków umowy. W tej części muszą się znaleźć również elementy, niezbędne w każdej umowie, tzn. przypadki, kiedy umowa zostaje rozwiązana, przypadki przedwczesnego rozwiązania i wygaśnięcia umowy.

Trzecim elementem jest określenie sankcji za nienależyte wykonanie umowy.

Jakie są najczęstsze błędy popełniane przez obie strony podpisujące tego typu kontrakty?

Pułapki czają się w dwóch ostatnich elementach umowy, gdzie są określane prawa i obowiązki obu stron, a także sankcje za niewywiązanie się z warunków umowy. Te prawa i obowiązki powinny być zrównoważone z obu stron. Muszą być także możliwie dokładnie skonkretyzowane. Nie mogą przy tym ograniczać się jedynie do określeń ogólnych, w myśl których "podmiot musi być zarządzany z najlepszą wiedzą", a menedżer jest "zobowiązany do dołożenia wszelkiej staranności w celu należytego prowadzenia całego przedsiębiorstwa". Mamy tu do czynienia z gamą problemów, związanych z zabezpieczeniem interesów zarządzanej firmy.

Menedżer podpisujący taką umowę musi wiedzieć, za co konkretnie jest odpowiedzialny. Musi również wiedzieć, co właściwie oznaczają dla niego zawarte w umowie sformułowania. Musi zdawać sobie sprawę z tego, że na przykład zobowiązując się do zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa, staje się odpowiedzialny za obieg dokumentów w firmie, należytą ochronę tajemnic przez jej pracowników itd. Podpisując tego typu umowę, powinien znać strukturę przedsiębiorstwa i panujące w nim warunki. Tylko dzięki temu będzie wiedział, czy jest w stanie wypełnić warunki umowy.

Obie strony umowy muszą również zdawać sobie sprawę, że wiele pojęć potocznych, takich jak szkoda, jest w języku prawnym precyzyjnie sformułowanych, nie zawsze w sposób zgodny z ich intuicyjnym rozumieniem. Na szkodę - wg litery prawa - składają się zarówno straty poniesione przez podmiot, którym się zarządza, jak i utracone korzyści. Trzeba sobie zdawać sprawę np. z tego, że w myśl prawa strona umowy ponosi pełną odpowiedzialność materialną za poniesioną szkodę. Zgodnie z prawem odpowiada za nią całym swoim majątkiem. Jest to jednak niezwykle trudne do udowodnienia i dlatego postuluje się wprowadzenie do kontraktu kar umownych z tytułu niedopełnienia warunków umowy.