Na zlecenie Stowarzyszenia Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, przy współfinansowaniu ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Ipsos przeprowadził badanie "Rynek pracy a osoby bezrobotne 50+ - bariery i szanse". Objęto nim osoby długotrwale bezrobotne w wieku powyżej 50 lat, pracodawców, instytucje rynku pracy, organizacje pozarządowe działające w obszarze rynku pracy oraz przedstawicieli instytucji mających wpływ na kształtowanie rynku pracy.

Okiem instytucji

Wiek postrzegany jest przez badanych przedstawicieli instytucji rynku pracy jako druga, po niskich kwalifikacjach, najczęściej wymieniana bariera zatrudnienia. W pierwszym wypadku 50% ankietowanych wskazało osoby o niskich kwalifikacjach jako szczególnie zagrożone bezrobociem; drugą w kolejności grupą ryzyka są właśnie osoby powyżej 50 roku życia - wskazało tak 46% ankietowanych. Inne przeszkody w znalezieniu pracy to zdaniem ankietowanych płeć (32% uważa, że kobietom szczególnie trudno znaleźć pracę, dla porównania mężczyzn jako szczególnie poszkodowanych wskazało tylko 5% ankietowanych). Trudniej mają także osoby młode, bez doświadczenia (21% wskazań) i zamieszkałe na wsi (16%).

Zobacz również:

• Najnowsze badanie dotyczące AI: praca będzie, ale będzie jej mniej

Przedstawiciele instytucji rynku pracy uważają, że osoby w wieku powyżej 50 lat mają częściej niższe kwalifikacje od młodszych (64% wskazań). Jednocześnie, co trzeci z ankietowanych przedstawicieli instytucji rynku pracy twierdzi, że osoby w wieku powyżej 50 lat są dyskryminowane na rynku pracy. Ponad 2/3 badanych uważa, że osoby starsze wykazują się mniejszą aktywnością w poszukiwaniu pracy niż ludzie młodsi. Jako przyczynę tego stanu rzeczy najczęściej wymieniano niskie poczucie własnej wartości bezrobotnych po 50-tce, brak wiary we własne siły oraz zniechęcenie i rezygnację w związku z długim okresem pozostawania bez pracy. Zdaniem przedstawicieli rynku pracy, osoby po 50-tym roku życia w małym stopniu są też zainteresowane rozpoczęciem własnej działalności gospodarczej, głównie z powodu braku pieniędzy na start, lęku przed takim wyzwaniem i braku pomysłu na firmę. To charakterystyczne, że nastawienie to bardzo różni się od nastawienia do samodzielnej działalności osób po 50. w Wielkiej Brytanii.

Ankietowani wymieniali kilka kategorii osób wobec których podejmowane są działania na rzecz ich zawodowej promocji. Priorytetami objęte są osoby młode, wchodzące dopiero na rynek (40% wskazań) oraz osoby w wieku powyżej 50 lat (37% wskazań). W przypadku tej drugiej grupy najczęściej przyjmują one formę doradztwa zawodowego (86%), kursy i szkolenia (84%), oferty przygotowania zawodowego w miejscu pracy (79%), prac społeczno-użytecznych (66%) oraz robót publicznych (59%). Znacznie rzadziej były to porady psychologa (21%), doradztwo prawne (18%) oraz oferty dotyczące wolontariatu.

Zdaniem bezrobotnych

Jak wynika z ankiety przeprowadzonej wśród bezrobotnych powyżej 50 lat to w większości osoby pozostające w związku małżeńskim, w 17% małżeństw również współmałżonek jest bezrobotny. Niemal wszyscy ankietowani podkreślają brak jakichkolwiek oszczędności w gospodarstwie domowym, a jedna czwarta jest zadłużona. 70% ankietowanych uważa swoje dochody za niewystarczające.

Większość ankietowanych to osoby słabo wykształcone: 67% ma wykształcenie podstawowe lub niższe albo zasadnicze zawodowe, często związane z zawodami, na które brak popytu. Co piąty ankietowany zna jakiś język obcy, a 12% potrafi korzystać z komputera. Aż 73% spośród nich nie rozważało możliwość zmiany zawodu lub zdobycia dodatkowych kwalifikacji, choć tyle samo uważa, że dzięki przekwalifikowaniu mieliby większe szanse na znalezienie pracy.

Za główną przyczynę trudności w znalezieniu pracy bezrobotni uznają jednak swój wiek (63% wskazań). Jednocześnie aż 63% bezrobotnych stwierdza, że nikt nie doradzał im w sprawie nowego zawodu lub zmiany kwalifikacji. Jednej piątej doradzał urzędnik w urzędzie pracy, co ósmy mógł liczyć na porady rodziny lub przyjaciół.

Perspektywa pracodawcy

Dwie trzecie pracodawców deklaruje, że zatrudnia lub zamierza zatrudniać starszych pracowników. Ankietowani twierdzą, że zamieszczając ogłoszenia z ofertą pracy nie określają wieku pracownika. Kiedy stają przed wyborem pomiędzy młodszym i starszym kandydatem do pracy (przy tym samym poziomie kwalifikacji i oczekiwań płacowych), chętniej wybierają jednak młodego. Preferencje dotyczące wieku kandydata przestają mieć znaczenie, jeśli pojawia się różnica w kwalifikacjach kandydatów. Większość ankietowanych w tej grupie uważa, że zatrudnianie pracowników w różnym wieku ma dobry wpływ na nastroje w firmie. Pracownicy po 50-tce wnoszą do firmy doświadczenie i umiejętności, ale niechętnie myślą o podnoszeniu kwalifikacji i są słabiej wykształceni niż młodzi.

Ci, którzy pomagają

Większość przedstawicieli badanych organizacji non-profit, realizujących rządowe programy na rzecz osób bezrobotnych po 50 roku życia, postrzega osoby bezrobotne w tym wieku jako posiadające duże problemy natury psychicznej. Osoby te potrzebują szkoleń zawodowych, indywidualnego doradztwa i pomocy psychologa. Często wymieniano też potrzebę wsparcia finansowego, a w szczególności pomoc w uzyskaniu dotacji unijnych oraz ulgi na początku działalności gospodarczej. Przydatne są także akcji promujące ich wśród pracodawców.

Badanie objęło także dyskusję w panelu eksperckim z udziałem MPiPS oraz ekspertów z zakresu bezrobocia, rynku pracy i prawa pracy. Eksperci zalecają m.in., aby organizacje społeczne edukowały w zakresie praw wynikających z przepisów antydyskryminacyjnych. Rekomendują też m. in. ustabilizowanie regulacji prawnych dotyczących świadczeń emerytalnych, aby osoby starsze nie przechodziły na emeryturę w obawie przed niekorzystnymi przyszłymi zmianami w regulacjach dotyczących rent i emerytur. Zalecają złagodzenie przepisów dotyczących możliwości zatrudniania na czas określony i umożliwienie bardziej elastycznego podejścia do zatrudniania osób starszych w niepełnym wymiarze godzin.