Obecnie ok. 60% wartości dodanej, czyli dodatkowej wartości uznawanej przez konsumenta, jest wytwarzane poza przedsiębiorstwem, zajmującym się bezpośrednio produkcją wyrobów końcowych.

Wraz z rozwojem informatyki pojawiają się nowe możliwości uzyskiwania przewagi konkurencyjnej całych łańcuchów dostaw. Pojęciem tym określa się zespół przedsiębiorstw, współpracujących na rynku krajowym czy za granicą w celu wytworzenia i dostarczenia do ostatecznego konsumenta wspólnego produktu finalnego (lub usługi). Aby lepiej realizować wspólne cele logistyczne, przedsiębiorstwa te łączą się kapitałowo lub tworzą tzw. układy partnerskie. W ramach łańcucha dostaw zawierane są porozumienia, dotyczące wspólnego planowania i sterowania przepływem dóbr, informacji i środków finansowych. Szeroko wykorzystywane są nowe technologie informacyjne. Powoduje to wzrost elastyczności i skracanie czasu dostaw, poprawę poziomu obsługi odbiorców (zgodność dostaw z zamówieniami) oraz zapewnienia harmonijnych przepływów towarowych i wymiany informacji wewnątrz łańcucha dostaw oraz stanowi źródło redukcji kosztów. Sprawnie zarządzane łańcuchy dostaw uzyskują nawet trzykrotny wzrost obrotów i dwukrotny wzrost zysków w stosunku do średniej branżowej (przykład firmy Wal-Mart w USA).

Tworzenie układów partnerskich

Obecnie już ok. 60% wartości dodanej (czyli dodatkowej wartości uznawanej przez konsumenta) jest wytwarzane poza przedsiębiorstwem, zajmującym się bezpośrednio produkcją wyrobów końcowych. Wynika to ze stopnia złożoności produkowanych wyrobów. Lista kooperantów bezpośrednio dostarczających części i podzes- poły do produkcji końcowej zawiera w niektórych przypadkach (np. przemysł motoryzacyjny) kilkunaście tysięcy, a łącznie z ich poddostawcami cały łańcuch dostaw liczy niekiedy kilkadziesiąt tysięcy podmiotów. Łańcuchy dostaw ulegają wydłużeniu także ze względu na to, że wiele przedsiębiorstw, by obniżyć koszt realizacji swoich zadań transportowych, dystrybucyjnych i innych, coraz szerzej korzysta z usług obcych wyspecjalizowanych firm w ramach strategii odchudzania (lean management).

W tych warunkach producent wyrobów finalnych często przejmuje ciężar koordynacji przebiegu dostaw w całym łańcuchu logistycznym. Tylko w ten sposób może on zapewnić skracanie cykli realizacji zamówień, utrzymanie wysokiej jakości wyrobów, rytmiczność produkcji oraz minimalizację kosztów wytwarzania i dystrybucji. Alternatywą jest bowiem konieczność tworzenia i utrzymywania wysokich zapasów magazynowych (zarówno komponentów do produkcji, jak i gotowych wyrobów), czyli wzrost kosztów i utrata przewagi konkurencyjnej.

Koordynacja dostaw w łańcuchu logistycznym jest możliwa przez uzyskanie kontroli nad strategicznymi dostawcami poprzez kolejne przejęcia lub fuzje. Jest to jednak sposób wymagający czasu i dużych nakładów kapitałowych. Często okazuje się on nieefektywny ze względu na szybkie zmiany technologii wytwarzania i wielkości popytu.

Lepszym sposobem wydaje się być zawarcie odpowiednich porozumień partnerskich. Stosunki dostawca - odbiorca przekształcają się ze związków czysto handlowych w daleko idące powiązania wzajemne partnerów. Dostawca strategiczny podejmuje się nie tylko zapewnienia elas- tycznej realizacji dostaw w nawiązaniu do aktualnych potrzeb partnera, ale również do wspólnego ustalania swoich harmonogramów produkcji i zakupu niezbędnych materiałów, a także do realizowania planów uzyskiwania jednolitego poziomu techniki, jakości i organizacji. W zamian uzyskuje duży stopień pewności odbioru zrealizowanej produkcji oraz dobrą znajomość zamierzeń odbiorcy. Wspólnie z odbiorcą kształtuje dalej również własną sieć dostawczą. Powstaje w ten sposób nowy związek kooperacyjny lepiej przystosowany do realizacji wspólnych celów łańcucha dostaw niż poszczególne przedsiębiorstwa indywidualnie. Aby był to związek trwały, zalecane jest unikanie prób narzucania przez stronę silniejszą nieproporcjonalnego do wytworzonej wartości dodanej podziału wspólnych zysków.

Układy partnerskie stały się najbardziej efektywną formą współpracy uczestników kanału logistycznego. Według Klausa Gźrmanna, poprzez zapewnienie trwałych związków dostawca - nabywca i wprowadzenie dostaw na czas (Just in Time) uzyskano w niemieckich przedsiębiorstwach łączną obniżkę kosztów do 60%, zmniejszenie kosztów transportu o ponad 30%, zmniejszenie kosztów zapasów o 40-60% oraz skrócenie cykli produkcyjnych o 24-45%.

Wykorzystanie technologii

Zapewnienie trwałych związków z dostawcami i dystrybutorami pozwala na szybkie wprowadzanie najnowszej technologii u wszystkich partnerów w łańcuchu dostaw. Duże sieci dystrybucyjne w USA stosują nowy wysoko wydajny system zaopatrzenia odbiorców (Eficient Customer Response), wykorzystujący własny system punktów przeładunkowych (Cross Docking) oraz systemy: identyfikacji komputerowej towarów za pomocą kodów kreskowych (Article Identification), komunikacji elektronicznej (Electronic Data Interchange), śledzenia ruchu pojazdów (Global Positioning System), a także Internet. Oprócz znaczącej poprawy poziomu obsługi odbiorców, zapewniło to również 60% obniżkę ogólnych kosztów dystrybucji oraz 85% obniżenie poziomu zapasów. W firmie MD Foods z Danii, po wprowadzeniu tej techniki, oczekuje się w najbliższym czasie wzrostu poziomu obsługi z 97 do 99%, przedłużenie średniego czasu trwałości produktów o 5-7 dni oraz obniżenia kosztów sprzedaży detalicznej o ok. 20%.

Aby uzyskać przewagę konkurencyjną, istotne jest również zwiększenie elastyczności działania i zdolności szybkiej adaptacji łańcucha dostaw do zmieniających się warunków otoczenia.

Podstawowymi elementami strategii zarządzania stają się więc procesy logistyczne.

Usprawnianie zarządzania

Zakres procesów logistycznych w łańcuchach dostaw daleko wykracza poza działania związane z transportem, zakupami materiałów i magazynowaniem, uważane tradycyjnie za domenę działalności logistycznej. Należy uwzględnić również takie działania, jak sporządzanie prognoz marketingowych, badanie i planowanie produkcji, planowanie dystrybucji, kwalifikacja dostawców, kontrolę systemów jakości u dostawców, zapewnienie łączności i komunikacji z dostawcami, komputerowe przetwarzanie i elektroniczne przesyłanie informacji, a także pozyskiwanie źródeł finansowania inwestycji w infrastrukturę logistyczną.

Podstawowym celem strategicznym przedsiębiorstwa, będącego organizatorem łańcucha dostaw, staje się zatem dążenie do optymalizacji wszystkich procesów logistycznych (w tym również na zewnątrz przedsiębiorstwa), tj. takie oddziaływanie na ich przebieg, aby osiągać wzrost wartości uzyskiwanej przez konsumenta. Dla doboru optymalnych rozwiązań operacyjnych wykorzystywane są relacyjne bazy danych oraz metody modelowania procesów decyzyjnych z użyciem algorytmów programowania liniowego lub metod symulacyjnych.

Przekazywanie optymalnych rozwiązań operacyjnych pozostałym uczestnikom łańcucha dostaw odbywa się za pomocą systemu umów, dotyczących realizacji dostaw np. dostawy na czas oraz systemu cen, które mają jednocześnie stymulować dalsze obniżanie kosztów procesów logistycznych. Skala wymaganej obniżki kosztów osiągnie w wielu przedsiębiorstwach 40-60% w okresie najbliższych 3-4 lat. Tylko taka skala obniżki kosztów gwarantuje bowiem obecnie uzyskanie znaczącej przewagi konkurencyjnej. Uzyskanie tak znacznych redukcji kosztów nie jest możliwe przy użyciu dotychczas stosowanych metod. Proponuje się zastosowanie planowania produkcji i zaopatrzenia w całym łańcuchu dostaw z wykorzystaniem metod MRP II i dostosowywanie kosztów do istniejących cen (Target Costing) oraz podział zadań między przedsiębiorstwo i dostawców (Make-or-Buy) na podstawie racjonalnych przesłanek, takich jak np. rachunek kosztów metodą ABC (Activity Based Costing).

Wymagana jest daleko idąca współpraca z dostawcami strategicznymi, polegająca na zapewnieniu niezawodnej i bezbłędnej realizacji dostaw na czas, elastycznym dostosowywaniu wielkości i częstości dostaw do aktualnych potrzeb partnera, utrzymywaniu optymalnego z punktu widzenia całego łańcucha dostaw poziomu zapasów oraz wspólnym kształtowaniu sieci poddostawców. Prowadzi to do integracji w ramach łańcucha dostaw zarówno infrastruktury logistycznej, jak i systemów zarządzania.

Nieuchronność zmian

Procesy integracji systemów logistycznych na świecie następują nieuchronnie, konieczne staje się więc podejście strategiczne w kształtowaniu systemów logistycznych przedsiębiorstw. Łańcuchy dostaw wielu z nich wykraczają poza granice państw. Włączenie się do globalnego łańcucha dostaw jest więc postrzegane jako szansa zaistnienia na rynku międzynarodowym. Uczestnictwo w międzynarodowych łańcuchach dostaw jest możliwe jedynie dla tych przedsiębiorstw, które utworzą efektywne systemy logistyczne, gdyż sukces rynkowy całego łańcucha jest uzależniony od siły każdego ogniwa.

Józef Zając jest konsultantem krakowskiego Oddziału KPMG Polska.