Prawa autorskie przy stosunku pracy

Zarówno w interesie pracownika, jak i jego pracodawcy jest ustalenie klarownych zasad przenoszenia praw autorskich na pracodawcę, a w związku z pozostawieniem przez ustawodawcę „pola manewru” warto zadbać o doprecyzowanie ustawowej regulacji oraz przystosowanie norm do realiów panujących w przedsiębiorstwie. Pozwoli to uniknąć niepotrzebnych nieporozumień bądź sporów.

Kwestia twórczości pracowników jest problemem z pogranicza dwóch mocno różniących się od siebie gałęzi prawa – prawa pracy oraz prawa autorskiego. Punktem stycznym dla tych gałęzi staje się przede wszystkim regulacja zawarta w art. 12, 14 oraz 74 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wypływająca ze wskazanych przepisów norma traktuje o nabywaniu przez pracodawcę autorskich praw majątkowych co do tzw. pracowniczych utworów. Jak wynika z treści art. 12 ustawy o prawie autorskim „pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, o ile ustawa albo umowa o pracę nie stanowią inaczej”.

Polski system ochrony praw autorskich należy to systemów dualistycznych, które rozróżniają dwa rodzaje praw autorskich: autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe.

Zobacz również:

  • Klienci Google Cloud i Workspace otrzymają od firmy ochronę w pozwach o naruszenie praw autorskich
  • 9 cech wielkich liderów IT

Prawa autorskie osobiste

prawa autorskie osobiste

Osobiste prawa autorskie to przede wszystkim prawo do autorstwa utworu (również współautorstwa - w przypadku utworu będącego dziełem kolektywu), prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Prawa autorskie osobiste to swego rodzaju intelektualna więź twórcy z utworem, a do ich najbardziej charakterystycznych cech należą: niezbywalność oraz nieograniczenie ich obowiązywania w czasie. W przypadku utworów w postaci programów komputerowych katalog autorskich praw osobistych ulega znacznemu zawężeniu i składa się jedynie z prawa do autorstwa utworu oraz oznaczania go swoim nazwiskiem lub pseudonimem. Autorskie prawa osobiste są niezbywalne, a co za tym idzie pracodawca nie nabywa tychże praw w związku ze stworzeniem utworu przez pracownika.

Prawa autorskie majątkowe

Pracodawca, na zasadzie art. 12 ustawy o prawie autorskim, nabywać może wyłącznie autorskie prawa majątkowe do utworów, które zostały stworzone w ramach stosunku pracy.

autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe to przede wszystkim prawo do korzystania z utworu i rozporządzania tym prawem na wszystkich polach eksploatacji – znanych i nieznanych w chwili powstania utworu.

Katalog podstawowych pól eksploatacji zawarty jest w przepisie art. 50 ustawy o prawie autorskim i ma charakter otwarty, dzięki czemu zupełnie nowa pola eksploatacji utworów mogą być szybko włączane do umów licencyjnych. W przypadku programów komputerowych za autorskie prawa majątkowe uznaje się także: prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu w całości, lub części, a to w jakiejkolwiek formie; tłumaczenia, przystosowywania i zmian w programie oraz rozpowszechniania, w tym także użyczania i najmu. Ograniczeniem przedmiotowych praw jest tzw. licencja ustawowa, a więc dozwolony użytek osobisty uregulowany w art. 23 omawianej ustawy, który stanowi o tym jakie utwory i w jakich sytuacjach mogą być rozpowszechniane bez wiedzy i zgody posiadacza autorskich praw majątkowych. Z dozwolonego użytku osobistego wyłączone zostały programy komputerowe, które udostępniane mogą być jedynie na zasadach określonych przez twórców bądź posiadaczy autorskich praw majątkowych.

nabycie praw majątkowych

Przesłanki nabycia przez pracodawcę praw majątkowych do utworu pracowniczego to istnienie stosunku pracy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą, powstanie utworu w związku z wykonywaniem przez pracownika swoich obowiązków oraz przyjęcie utworu przez pracodawcę.

Prawa autorskie przy stosunku pracy

Zastosowanie przepisów art. 12, a także 74 (przepis ten uszczegóławia kwestie związane z programami komputerowymi) prawa autorskiego możliwe jest jedynie w przypadku istnienia stosunku pracy, w tym także – wedle wiodącej interpretacji oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego – w przypadku stosunku pracy nawiązanego na podstawie wyboru, powołania oraz mianowania. Wskazane normy mają charakter dyspozytywny, w związku z czym strony stosunku pracy mogą odmiennie – w sposób węższy bądź szerszy - uregulować problematykę autorskich praw majątkowych. Przykładowo można w treści umowy o pracę określić dodatkowe wynagrodzenie dla pracownika za przeniesienie praw autorskich majątkowych na rzecz pracodawcy, choć ustawowa regulacja takiego wynagrodzenia na rzecz pracownika nie przewiduje. Ułatwieniem jest także brak konieczności wymieniania w umowie o pracę pól eksploatacji, na których pracodawca będzie mógł utwór wykorzystywać. Przedmiotowe przepisy nie znajdują zastosowania w przypadku zatrudnienia na podstawie jakiegokolwiek innego stosunku, w tym cywilnoprawnego. W przypadku zawarcia umowy o charakterze cywilnoprawnym (np. umowy o dzieło) konieczne jest uregulowanie kwestii przeniesienia autorskich praw majątkowych w oparciu o przepisy rozdziału 5 ustawy o prawie autorskim.

Kiedy pracodawcy przysługują autorskie prawa majątkowe?

Ustalenie, że dany utwór powstał w związku z pracowniczymi obowiązkami pracownika co do zasady nie powinno nastręczać poważnych trudności. W typowej sytuacji zakres obowiązków twórczych pracownika jest jasno określony, a sam utwór powstaje pod kierownictwem pracodawcy, albo osoby przez pracodawcę wskazanej. Zdarza się jednak czasami, że pracodawca mylnie sądzi, iż każdy przejaw twórczości pracownika uzewnętrzniony czy to w godzinach jego pracy, czy na przekazanych przez pracodawcę narzędziach stanowi utwór pracowniczy. Przepis art. 12 prawa autorskiego wyraźnie jednak mówi o utworze „stworzonym w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy”, w związku z czym utwory pracownika, które powstały bez związku z poleceniami służbowymi, albo zakresem obowiązków pracownika, należą zarówno w sferze autorskich praw osobistych, jak i majątkowych, w całości do pracownika. Przykładem niech będzie sytuacja gdy pracownik zajmuje się tworzeniem witryn internetowych dla klientów pracodawcy. W trakcie przerw, a czasem także w godzinach pracy, korzystając z udostępnionego mu przez pracodawcę komputera oraz oprogramowania stworzył tzw. grę przeglądarkową, którą natychmiast udostępnił. W takiej sytuacji pracodawcy nie przysługują autorskie prawa majątkowe do gry przeglądarkowej, a jedynie do witryn internetowych tworzonych przez pracownika. Pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe jedynie co do takich utworów, które powstały w wyniku wykonywania obowiązków służbowych określonych w umowie, albo poleceniu służbowym.

Ostatnią przesłanką konieczną do nabycia przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do pracowniczego utworu jest przyjęcie danego utworu przez pracodawcę. Doktryna prawa autorskiego zgodnie uznaje, że przyjęcie utworu przez pracodawcę nie musi wiązać się z żadnym wyraźnym oświadczeniem, wystarczy jakikolwiek przejaw przyjęcia utworu przez pracodawcę. Takim przejawem może być każde podjęcie przez pracodawcę działań zmierzających do korzystania z utworu, np. poprzez wysłanie plakatu, ulotki, grafiki do druku. W wymiarze praktycznym warto składać stosowne oświadczenia, albo - wobec dyspozytywnego charakteru przepisu art. 12 prawa autorskiego – ustalić w umowie o pracę, że majątkowe prawa autorskie przechodzą na pracodawcę już w chwili powstania utworu (po spełnieniu poprzednich przesłanek). Dzięki temu unikniemy wątpliwości co do podmiotu, któremu przysługują roszczenia wobec osób naruszających prawa autorskie, np. poprzez nielegalne rozpowszechnienie egzemplarza utworu.

Odmiennie niż w przypadku umów cywilnoprawnych, w ramach stosunku pracy nie ma konieczności wymieniania możliwych pól eksploatacji utworu expressis verbis. Zgodnie bowiem z przepisami prawa autorskiego zakres nabytych praw majątkowych do utworu ocenia się poprzez pryzmat „celu umowy” oraz „zgodnego zamiaru stron”. Cel umowy o pracę odpowiadać będzie przede wszystkim zakresowi działalności pracodawcy, zaś zgodny zamiar stron to nic innego jak uzgodnienie między pracodawcą i pracownikiem koncepcji utworu, celu jaki ma spełniać - i w tym przypadku strony stosunku pracy mogą odmiennie uregulować zakres nabywanych przez pracodawcę praw autorskich.

Co ciekawe, na własność pracownika przechodzi także nośnik na którym utwór utrwalono, a pracownik nie jest zobowiązany do zwrotu wynagrodzenia jakie otrzymał – czy to za przeniesienie praw autorskich, czy za pracę w trakcie tworzenia utworu. Również w tym wypadku przepisy mają charakter dyspozytywny, zatem strony mają możliwość odmiennego uregulowania czy to kwestii samego powrotu praw autorskich do pracownika, czy terminu w jakim miałoby się to stać.

rozpowszechnianie utworu

Jeśli tworzony przez pracownika utwór ma być rozpowszechniany (co wynikać powinno z charakteru utworu, działalności pracodawcy oraz zgodnego zamiaru stron) to pracodawca obowiązany jest przystąpić do rozpowszechniania utworu w ciągu 2 lat od jego przyjęcia (a w przypadku milczącego przyjęcia od daty przekazania). W przypadku niepodjęcia stosownych działań we wskazanym terminie pracownikowi przysługuje prawo do wyznaczenia pracodawcy dodatkowego terminu na rozpoczęcie rozpowszechniania utworu, przy czym skutkiem uchybienia temu dodatkowemu terminowi jest przejście całości autorskich praw majątkowych na pracownika.

Pomimo ustania stosunku pracy pracownikowi nadal będą przysługiwały autorskie prawa osobiste, w związku z czym nadal musi być wskazywany jako autor utworu. Jednakże, gdyby zaszła potrzeba dokonania przeróbek utworów pracownika należy – na zasadach ogólnych – uzyskać zgodę autora na ich dokonanie.

Zarówno w interesie pracownika, jak i jego pracodawcy jest ustalenie klarownych zasad przenoszenia praw autorskich na pracodawcę, a w związku z pozostawieniem przez ustawodawcę „pola manewru” warto zadbać o doprecyzowanie ustawowej regulacji oraz przystosowanie norm do realiów panujących w przedsiębiorstwie. Pozwoli to uniknąć niepotrzebnych nieporozumień bądź sporów.

Prawa autorskie przy stosunku pracy

Kamil Kozioł

O autorze

Kamil Kozioł jest absolwentem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego; ekspertem ds. prawa cywilnego; zawodowo zajmuje się prawem gospodarczym, korporacyjnym, konsumenckim oraz prawem nowych technologii; od 2006 roku aktywny w organizacjach pozarządowych; w 2013 roku ukończył studia podyplomowe z zakresu prawa Unii Europejskiej.

W celu komercyjnej reprodukcji treści Computerworld należy zakupić licencję. Skontaktuj się z naszym partnerem, YGS Group, pod adresem [email protected]

TOP 200