Jak można się zorientować, że to wypalenie zawodowe, a nie przemęczenie pracą albo początki depresji?

Wypalenie zawodowe to, jak wspomniałam, odpowiedź organizmu na stres wywołany przez pracę czy przemęczenie pracą. Depresję wymienia się jako jeden ze współistniejących symptomów wypalenia. Warto tu przytoczyć wyniki badań, jakie niedawno prowadzone były przez zespół amerykańskich naukowców. Wyszli oni z założenia, że przewlekły stres może obciążać narządy i układy wewnętrzne ze względu na wydzielanie kortyzolu, zwanego hormonem stresu (powoduje m.in. zwiększenie stężenia glukozy we krwi, co jest pożądaną reakcją na stres - red.). Poziom kortyzolu mierzono w ślinie badanych osób, które poddawano testom stresującym. Okazało się, że osoby, które miały niższe stężenie kortyzolu w ślinie, uzyskiwały w testach wyniki wskazujące na przewlekły stres i wypalenie zawodowe, ale nie na depresję.

Zobacz również:

• Specjaliści od nowych technologii cierpią na wypalenie
• 9 cech wielkich liderów IT

W jaki sposób należy to interpretować?

Kortyzol reguluje odpowiedź organizmu na stres. Według badaczy, u chorych na depresję obserwuje się podwyższony poziom kortyzolu, a u osób wypalonych zawodowo poziom ten jest obniżony. Komentując swoje badania, dr Robert-Paul Juster stwierdził, że pracownicy wypaleni zawodowo mają bardziej rozregulowane procesy fizjologiczne.

Wypalenie zawodowe ma więc wymiar psychiczny i fizyczny. Jakie są najczęściej stosowane definicje tego zjawiska?

Istnieją różne ujęcia syndromu wypalenia zawodowego. Zdaniem Emenera pod pojęciem wypalenia rozumie się stan fizycznego i psychicznego wyczerpania, który powstaje w wyniku działania długotrwałych, negatywnych uczuć rozwijających się w pracy i w obrazie własnym. Christina Maslach i Susan Jackson na podstawie własnych badań opracowały trójskładnikowy model opisywany jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, dystansowania się oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi. W literaturze polskiej możemy spotkać zamienne używanie słów "wypalenie" i "wypalanie", gdzie zjawiska te związane są z kontinuum czasowym - najpierw występuje zaangażowanie, potem wypalanie, a na końcu wypalenie. Zaangażowanie to energia życiowa, współpraca, skuteczność działania, a wypalenie to wyczerpanie, cynizm, nieskuteczność, brak satysfakcji. Według psychologa Aronsona wypalenie zawodowe następuje wskutek długotrwałego procesu, który polega na "wyniszczeniu psychicznym", ale nie jest konsekwencją pojedynczych zdarzeń traumatycznych.

Czy można rozpoznać czynniki wypalenia zawodowego u siebie?

Początkowo objawy są podobne do stresu, gdyż dają o sobie znać wskutek przeciążenia obowiązkami. Pojawiają się bóle głowy, bezsenność, zaburzenia układu pokarmowego, zmiana nastrojów, drażliwość. Z czasem następuje utrata satysfakcji z wykonywanej pracy. Wkraczając w kolejną fazę, dystansowania się, osoby te zaczynają psychicznie izolować się od innych - od podwładnych, przełożonych - upatrując w nich źródła problemów. Dystans daje chwilowe odprężenie, zmniejszenie zaangażowania przynosi ulgę. Osoba dotknięta tym zjawiskiem zaczyna manifestować brak współczucia, upokarzać innych, ochładzają się relacje z podwładnymi. Zachowanie w pracy staje się wymuszone. Komunikacja prowadzi do pogłębienia frustracji i poczucia winy, zmęczenie zaś do absencji. Człowiek traci poczucie sensu pracy, z niechęcią podchodzi do obowiązków, nęka go subiektywne poczucie braku sukcesu. Pojawia się także brak zainteresowania pracą, współpracownikami, podwładnymi. W końcu może to prowadzić do odejścia z pracy.