Podmioty sektora energetycznego mogą stać się dla firm informatycznych atrakcyjnymi klientami, wydłużającymi ich listy udanych wdrożeń, ze względu na jednoznaczne, wymuszone prawami fizyki reguły wytwarzania, transportu i odbioru energii elektrycznej, realizowane w ramach jednego systemu technicznego.

Techniczna i prawno-ekonomiczna integracja systemów elektroenergetycznych w ramach Unii Europejskiej wymaga od polskich przedsiębiorstw tego sektora, przed wstąpieniem Polski do Unii, dostosowania ich infrastruktur technicznych i własnościowych, potencjałów kapitałowych oraz organizacji i metod zarządzania do wymogów międzynarodowej konkurencji rynkowej.

Realizowana obecnie nie tylko w polskiej elektroenergetyce reforma rynkowa powoduje, że podmioty tego sektora odczuwają narastającą potrzebę wykorzystywania w zarządzaniu nowoczesnych narzędzi komputerowych, bez których obywały się funkcjonując w ramach centralistycznie kierowanych struktur. Zaspokojenie tych potrzeb wymaga od firm informatycznych przygotowania ofert, uwzględniających:

koncepcje i cel rynkowej reformy w elektroenergetyce

strukturę i zasady rynku energii elektrycznej wdrażanego w Polsce

zmiany w strukturze polskiego sektora elektroenergetycznego

wymogi informatyczne firm elektroenergetycznych.

Koncepcje i cel rynkowej reformy w elektroenergetyce

Deregulacja - urynkowienie scentralizowanego polskiego systemu elektroenergetycznego - jest zgodna z ten-dencjami występującymi na świecie w ostatnim dziesięcioleciu. W Wlk. Brytanii np. przeprowadzono prywatyzację, w wyniku której na rynku występuje niewiele samodzielnych, konkurujących ze sobą podmiotów. Norwegia natomiast stworzyła warunki wolnej konkurencji poprzez zde-centralizowany system wytwarzania energii elektrycznej oraz rozdzie- lenie obrotu energią elektryczną od fizycznego jej przesyłu. Takie podejście przynosi funkcjonowanie na rynku elektroenergetycznym wie-lu podmiotów. Od stworzenia warunków dla wolnej konkurencji rozpoczęła się reforma niemieckiego systemu elektroenergetycznego. Obecnie następuje tam kapitałowa integracja wielu podmiotów rynku energetycznego.

Zasadniczo odmienną metodykę dostosowania do konkurencji stosuje Francja, zachowująca pionowo zintegrowaną strukturę i publiczną własność przed- siębiorstw elektroenergetyki. Struktura własnościowa polskiej elektroenergetyki do roku 1990 była w dużym stopniu wzorowana na modelu francuskim.

Celem każdego z rozwiązań jest dą- żenie do zapewnienia odbiorcom końcowym - klientom dostawy energii elektrycznej o wysokich parametrach jakościowych, po możliwie najniższych cenach, przy zagwarantowaniu rentowności podmiotów działających na rynku oraz zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego kraju.

Realizacja tego celu powinna być zharmonizowana, wg opinii Światowej Rady Energetyki, z działaniami ukierunkowanymi na:

podniesienie efektywności dostarczania i użytkowania energii

zmniejszenie uciążliwości dla środowiska technologii wykorzystujących paliwa kopalne

rozwój akceptowalnych społecznie technologii wykorzystania paliwa jądrowego i przechowywania odpadów nuklearnych

rozwój i rozpowszechnianie nowych technologii nieuciążliwych dla środowiska, wykorzystujących zasoby odnawialne.

Regulacje stanowiące podstawę rynku energii Unii Europejskiej nie przesądzają o docelowym modelu elektroenergetyki w poszczególnych państwach członkowskich. Uregulowania prawne, stanowiące podstawę pols- kiej polityki energetycznej i kierunków restrukturyzacji sektora, są konsekwencją akceptowanego przez wszystkie znaczące siły polityczne priorytetu integracji gospodarki polskiej z krajami Unii Europejskiej i organizacjami międzynarodowymi, w szczególności OECD.

Obowiązująca w Polsce od 1997 r. ustawa - Prawo energetyczne przesądza o rynkowym traktowaniu energii elektrycznej, przy czym sektor elektroenergetyczny regulowany jest przez państwowy Urząd Regulacji Energetyki (URE). Wdrażana obecnie w ramach Unii Dyrektywa 96/92/EC już na wstępie powoduje otwarcie ponad 26% krajowych rynków energii członków UE dopuszczając konkurencję międzynarodową. Natomiast wstąpienie Polski do UE w 2003 r. (termin ten jest najczęściej wymieniany) spowoduje otwarcie ok. 47% polskiego rynku elektroener- getycznego.

Struktura i zasady rynku energii elektrycznej wdrażanego w Polsce

Dokument Rynek energii elektrycznej w Polsce - Zasady działania rynku ener- gii elektrycznej w Polsce w roku 2000 i latach następnych (zatwierdzony przez Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów w grudniu 1999 r.) zawiera harmonogram projektowania i wdrażania rynku, zgodnie z którym rok 2000 obejmuje etap próbny i wstępny, lata 2001-2002 etap przejściowy, a lata 2003-2004 etap zaawansowany rozwoju rynku energii elektrycznej w Polsce.

Energia elektryczna konsumowana przez końcowego odbiorcę, zwana energią czynną, jest towarem szczególnym przede wszystkim ze względu na:

własności fizykalne i dostępność uwarunkowaną sprawnością systemu technicznego

ograniczone możliwości transportowania (przesyłanie ze stratami w ramach sieci energetycznych, przy czym odbiorca otrzymuje energię z systemu od nieznanego wytwórcy)

ograniczone możliwości magazynowania (konieczność bilansowania w systemie do zera poboru energii z jej dostawą w danym momencie)

zasadniczo różne zapotrzebowanie (zależne od pory roku i godziny)

wykorzystanie jej do produkcji prawie wszystkich towarów (dóbr i usług).

Energia czynna może być wytwarzana, przesyłana i zużywana w ramach zarządzanego przez operatorów systemu technicznego, którego reguły funkcjonowania, wynikające z praw fizycznych rządzących energią elektryczną, ograniczają zastosowanie mechanizmów rynkowych.

W projektowanym rynku energii elektrycznej w Polsce wyróżniono segmenty rynku energii elektrycznej, które zostały poddane regulacji przez URE, ograniczającej działanie prawa popytu i podaży:

Rynek Bilansujący - do zabezpieczenia sprawnego działania systemu technicznego

Rynek Regulowany - w celu realizacji przez rząd polityki zgodnej z (wyżej wymienionymi) postulatami Światowej Rady Energetyki.

Aby odbiorca końcowy otrzymał energię czynną o odpowiedniej jakości (częstotliwości, napięciu i bez wyłączeń) zagwarantowanej kontraktem handlowym/umową, operatorzy na tzw. Rynku Bilansującym zakupują od dostawców rezerwy mocy i usługi systemowe, przykładowo określone w tabeli Przykładowe oferty sprzedaży na rynku energii.

Zgodnie z realizowanym projektem rynku energii w Polsce będzie zmieniał się obecny zakres rezerw i usług kupowanych przez operatorów. Elektrociepłownie, jak również elektrownie, wykorzystujące pierwotną energię odnawialną (z wiatru, wody, słońca, biomasy, odpadów) i produkujące energię elektryczną w kogeneracji z energią cieplną, będą mogły sprzedawać na tzw. Rynku Regulowanym energię czynną po cenach i według (preferencyjnych) zasad nadzorowanych przez URE.

Na schemacie Potencjalny model rynku energii w Polsce przedstawiono docelowy model funkcjonowania rynku energii elektrycznej w Polsce. Wyjaś-nia on rynkowe możliwości kształtowania wyników finansowych przez podmioty (docelowego) rynku energetycznego.

Rozwój jeszcze raczkującej (uruchomionej w połowie 2000 r.) polskiej Giełdy Energii Elektrycznej do osiągnięcia postaci zaprezentowanej na schemacie 1 zdynamizuje ceny energii elektrycznej i pozwoli podmiotom rynkowym, poprzez politykę hedgingu, zmniejszyć ryzyko cenowe zawieranych kontraktów. Jednak nawet na najdłużej tak funkcjonujących rynkach - w Australii i w USA (Kalifornia) - dominują kontrakty zawierane bezpośrednio między stronami. Kontrakty zawierane na nieobligatoryjnych giełdach stanowią nie więcej niż kilkanaście procent obrotu.

Zmiany w strukturze polskiego sektora elektroenergetycznego

O liczbie, wielkości, zakresie działania i formie własności podmiotów uczestniczących w polskim rynku energii elektrycznej zdecyduje rozpoczęty w tym roku proces prywatyzacji. Jako podstawową zasadę reformy przyjęto bowiem, że konsolidacja administracyjna podmiotów sektora energetyki przed prywatyzacją jest niewskazana. Powinna się ona odbywać w ramach przekształceń kapitałowych, po sprywatyzowaniu konsolidowanych podmiotów.

Trzon aktualnej struktury organizacyjnej i własnościowej polskiej elektroenergetyki jest efektem decyzji z 1990 r., kiedy to sektor podzielono na podsektory:

wytwarzania - elektrownie, elektrociepłownie oraz elektrownie wodne

przesyłu i obrotu hurtowego - Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE)

dystrybucji - 33 zakłady energetyczne.

Zdecydowanie największa liczba podmiotów sektora elektroenergetycznego działa obecnie w formie jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.

Spośród kilkuset koncesji wydanych dotychczas przez URE na wytwarzanie, obrót i dystrybucję energią elektryczną przyznano je również wielu firmom spoza sektora elektroenergetyki, które wraz z postępem wdrażania rynku energii elektrycznej zamierzają podjąć tę działalność.

Proces prywatyzacji rozpoczęty w grudniu 1999 r. ma się zakończyć w 2002 r. prywatyzacją PSE. W odniesieniu do poszczególnych podsektorów elektroenergetyki przyjęto m.in. następujące zasady prywatyzacji:

sprzedaż w etapie I 20-45% akcji elektrociepłowni (nie wyklucza się jednocześnie możliwości zbycia przez inwestora/konsorcjum) większościowego pakietu akcji

udostępnianie w etapie I zróżnicowanych pakietów akcji elektrowni 20-35%

sprzedaż poszczególnym inwestorom pakietów akcji zakładów energetycznych nie dających im więcej niż 12-15% udziału w rynku energii elektrycznej.

Wymogi informatyczne firm elektroenergetycznych

Wnioskując z tendencji globalizacyjnych występujących w tym sektorze w UE, z zainteresowania dużych zagranicznych korporacji uczestnictwem kapitałowym w prywatyzacji polskiej elektroenergetyki, z założeń modelowych i regulacji prawnych można przyjąć, że na polskim rynku elektroenergetycznym w początkowej fazie będą konkurowały podmioty o różnorodnym potencjale, z tendencją do integracji wraz z postępem w ich prywatyzacji i rozwojem rynku energii.

Zapotrzebowanie na informatyczne narzędzia wspomagające procesy biznesowe będą zgłaszały firmy o różnym potencjale: od kilkuosobowej spółki, zajmującej się tylko dystrybucją ener- gii elektrycznej na rynku lokalnym, do korporacji międzynarodowej o zróżnicowanej działalności produkcyjnej i handlowej, nie tylko w sektorze elektroenergetycznym.

Obowiązujące w Polsce regulacje prawne nie zabraniają łączenia koncesjonowanej działalności elektroener- getycznej (wytwórczej, handlowej i eksploatacji sieci) w ramach jednego prawnego podmiotu gospodarczego, który może działać również poza sektorem energetycznym. Z jednym zastrzeżeniem, dla działalności: eksploatacja sieci elektroenergetycznej nadzorowanej przez URE wymaga się prowadzenia oddzielnej księgowości. Jest to bowiem działalność z konieczności zmonopolizowana, z której przychody pochodzące z opłat za korzys- tanie z sieci powinny zabezpieczać jej konserwację i rozwój, a nie przyczyniać się do wzrostu cen energii przez nadmierne zyski.

Dostawcy standardowych systemów klasy MRP II/ERP po dostosowaniu swoich systemów do wymogów sektora energetycznego znajdą zbyt dla niżej wymienionych aplikacji w korporacjach (często już eksploatujących ich systemy do wspomagania innych rodzajów działalności) prowadzących działalność w sektorze elektroenergetycznym:

zarządzanie remontami i środki trwałe, kadry i płace, zarządzanie projektami - niektóre z nich z pozytywnym skutkiem są eksploatowane w polskich elektrowniach

księgowość, finanse i kontroling, które w gospodarce rynkowej sta- ną się równie niezbędne podmiotom w tym sektorze, jak skomputeryzowane systemy techniczne sterujące pracą bloków energetycznych dla elektrowni

nowe, uwzględniające specyfikę rynku energii elektrycznej, aplikacje wspomagające:

sprzedaż energii czynnej rezerw i usług

dystrybucję energii elektrycznej

planowanie i kontrola wytwarzania energii

rozliczanie opłat za usługi przesyłu energii elektrycznej, bez których trudno sobie wyobrazić sprawne funkcjonowanie dużych firm energetycznych na rozwiniętym rynku energii.

Mniejsze firmy energetyczne będą szukały partnerów w firmach komputerowych, które opracują (często skompilują ze standardowych modułów) i pomogą im wdrożyć systemy z funkcjami wspomagającymi powyższe procesy biznesowe.

Osobne specyficzne zapotrzebowanie na narzędzia informatyczne będzie generowała rozwijająca się Giełda Energii Elektrycznej. Oprócz aplikacji wspomagających działanie uruchamianych rynków/parkietów, transakcje rozliczeniowe, funkcje informacyjne eksploatowanych przez giełdę w systemach podmiotów energetycznych, będą niezbędne aplikacje, umożliwiające im zawieranie kontraktów fizycznych i finansowych.

Sterowanie przez operatorów przesyłem energii elektrycznej w warunkach rynkowych wymaga wykorzystywania, oprócz zaawansowanych skomputeryzowanych systemów wspomagających realizowane przez nich funkcje techniczne, również wyposażenia ich w aplikacje wspomagające:

planowanie i bilansowanie zdolności wytwórczych/dostaw, zapotrzebowaniem na energię elektryczną w okresach wieloletnich, rocznych, kwartalnych, miesięcznych, dobowych, godzinowych i krótszych

analizę ofert, zakup i rozliczenie za-kupionych/sprzedanych rezerw, usług i energii czynnej na rynku bilansującym

funkcje informacyjne na rzecz podmiotów uczestniczących w rynku bilansowym.

Również w systemach eksploatowanych przez podmioty energetyczne będą potrzebne funkcje, umożliwiające im dokonywanie transakcji na rynku bilansowym.

Opisany zakres wymagań, dotyczący oprogramowania sugeruje konieczność stosowania w systemach eksploatowanych w energetyce najnowszych koncepcji sprzętowych, systemowych, wykorzystujących dorobek w zakresie sieci WAN i Internetu.

Podmioty sektora energetycznego mogą stać się dla firm informatycznych atrakcyjnymi klientami, wydłużającymi ich listy udanych wdrożeń, ze względu na jednoznaczne, wymuszone prawami fizyki reguły wytwarzania, transportu i odbioru energii elektrycznej, realizowane w ramach jednego systemu technicznego. Wymaga to jednak dostosowania przez nie swych ofert i możliwości kadrowych do specyficznych wymogów tego sektora.

O zrozumieniu tej konieczności świadczą ostatnio coraz częstsze przedsięwzięcia marketingowe, szkoleniowe i biznesowe (powstawanie nowych firm komputerowych), podejmowane wspólnie przez firmy informatyczne i doradcze oraz osoby znające problemy sektora elektroenergetycznego.

--------------------------------------------------------------------------------

Czesław Stachowiak jest właścicielem firmy CS-CONSULTING w Gdańsku; [email protected]