Od przeszło ćwierć wieku informatycy należą do najszybciej rozrastającej się grupy zawodowej, charakteryzującej się ponadto szczególnie wysokim stopniem migracji po krajach i kontynentach. Mimo to, zawód ten należy do najmniej skodyfikowanych ze wszystkich profesji.

Pytania o poziom i rodzaj kwalifikacji zawodowych potrzebnych na danym informatycznym stanowisku pracy, o to jakie kryteria pozwalają na obiektywne ustalenie wartości pracownika i mogą wytyczać drogę jego awansów, najczęściej pozostają bez odpowiedzi. Pracownicy z reguły nie wiedzą na jakiej podstawie mogą liczyć na takie, a nie inne warunki pracy. Brak odpowiedzi na tego rodzaju pytania doskwiera również kadrowcom w instytucjach i przedsiębiorstwach, a także odczuwany jest przez różne organa międzynarodowe, z Komisją EWG na czele.

Na początku - Royal Charter

Najbardziej dotychczas kompetentne w "tym temacie" jest Brytyjskie Towarzystwo Komputerowe BCS (British Computer Society). Na podstawie edyktu królewskiego (Royal Charter) ma ono prawo i monopol nadawania uprawnień zawodowych w branży informatycznej. Uzyskanie członkostwa zwyczajnego (Member - MBCS) jest już nobilitacją zawodową, honorowaną przez brytyjskich pracodawców. Aby to osiągnąć, trzeba zdać egzamin przed komisją BCS, która jednocześnie analizuje zawodowy i akademicki dorobek kandydata. Dwa pierwsze stopnie członkowskie: stażysta (Student) i członek stowarzyszony (Associated Member) przyznawane są automatycznie po akceptacji statutu i opłaceniu składki. Stopień wyższy - członek rzeczywisty (Fellow - FBCS) można osiągnąć po uzyskaniu poparcia dwóch FBCS (którzy szczegółowo opiniują osiągnięcia zawodowe kandydata) i pozytywnym rozpatrzeniu wniosku przez specjalną komisję.

W 1986 r. BCS, w porozumieniu z kilkudziesięcioma firmami i różnymi instytucjami państwowymi zatrudniającymi dużą liczbę informatyków, opracowało Klasyfikator Stanowisk Zawodowych KSZ (Industry Structure Model ISM). Stał się on z kolei podstawą dla utworzenia prawnie chronionego Systemu Rozwoju Zawodowego SRZ (Professional Development Scheme PDS). System ten znalazł szerokie zastosowanie w firmach brytyjskich (m.in. w ICL, IBM UK, British Petroleum, British Telekom, Shell, British Steel, Royal Insurance czy Royal Mail) oraz w wielu korporacjach zagranicznych. Klasyfikator używany jest przez wiele firm jako tzw. ślepa siatka płac.

Licencję na SRZ na obszar USA zakupiło stowarzyszenie Data Processing Managers Association. Jest on wprowadzany również na terenie Singapuru.

Model na medal

KSZ obejmuje 7 dziedzin zawodowych (streams), z których każda może się dzielić na 9 poziomów (levels). Dziedziny określone są następująco: konsulting (C - Consultancy), rozwój systemów informatycznych (DL - Development), operacje (OP - Operations), zapewnianie jakości (QA - Quality Assurance), zarządzanie danymi (DM - Data Management), szkolenie i staże (E/T - Education/Training) oraz wspieranie użytkownika (US - User Support).

Trzy dziedziny - konsulting, zapewnianie jakości i zarządzanie danymi - stanowią jednorodne grupy zawodowe. W pierwszym przypadku mamy do czynienia tylko z konsultantami (Consultants), w drugim - tylko ze specjalistami jakości (QM specialists) i w trzecim - tylko ze specjalistami zarządzania danymi (DM specialists). W każdym przypadku stopień zaawansowania zawodowego określany jest przy pomocy różnych grup poziomów. Pozostałe cztery dziedziny dzielą się na następujące poddziedziny (substreams):

rozwój systemów DL

- zarządzanie rozwojem (Dev. Managers)

- analityk/projektant (Analysis/design)

- specjalista hardweru (H/W specialist)

- technik/programista (Prog/technical)

- specjalista komunikacyjny (Comm specialist)

operacje OP

- kierownik operacji (Ops. Managers)

- operacje urządzeniami (Device ops.)

- specjalista operacyjny (Ops. specialist)

- programista konserwacji (Maint. Prog.)

szkolenie i staże E/T

- kierowanie szkoleniem i stażami (Ed/Trg Mgrs)

- nauczanie technik informatycznych TI (IT teachers)

- badania w dziedzinie TI (IT research)

wspieranie użytkownika US

- kierowanie wsparciem (Sup. Mgrs)

- wspieranie w zakresie softweru (S/W support)

- wspieranie w zakresie hardweru (H/W support)

- sprzedaż (Sales)

(angielskie terminy i skróty w powyższym zestawieniu zostały przeniesione dosłownie z oryginalnej tabeli).

Jak już wspomnieliśmy, dziedziny i poddziedziny mogą się dzielić na 9 poziomów kwalifikacyjnych. Jednak w żadnej z nich nie występuje pełna gama tych poziomów. Na przykład w dziedzinie "Rozwoju" tylko jedna poddziedzina - "specjalista softwerowy" zaczyna się od poziomu pierwszego. W hierarchii członkowskiej BCS odpowiada to stopniowi "stażysta".

Trzy dziedziny: "analityk/projektant", "specjalista hardwerowy" i "specjalista komunikacyjny" startują w przytoczonej tabeli od poziomu drugiego. W klasyfikacji organizacyjnej samego BCS jest to mniej więcej poziom wymagany od "członka stowarzyszonego". Tylko "kierowanie rozwojem" zaczyna się od poziomu czwartego i dochodzi do najwyższego - dziesiątego stopnia ("kierownik całości systemów"). Na poziomie siódmym kończą się stopnie kwalifikacyjne poddziedzin: "analityk/projektant" ("główny analityk/projektant") i "specjalista softweru" ("główny technik softweru").

Dziedzina "menedżera rozwoju" rozpoczyna się dopiero od poziomu czwartego, a specjalność sprzętowa ("specjalista hardweru") kończy się właśnie na tym poziomie. Oznacza to, że dalszy awans sprzętowca może nastąpić po zdobyciu wyższych kwalifikacji w jednej z czterech innych dziedzin. Specjalista komunikacyjny, po osiągnięciu piątego poziomu, może pracować na dalszy awans np. w specjalności softwerowej czy analityczno-projektanckiej. Specjaliści z tych dwóch dziedzin, po uzyskaniu poziomu siódmego, mogą dalej awansować tylko w przypadku przejścia do dziedziny zarządzania.

Dla przykładu podajemy tablicę ilustrującą poddziedziny i poziomy wchodzące w skład dziedziny "Rozwój":

poziom menedżer analityk specj. specj. specj. stopień

rozwoju projekt. hardw. softw. komunik. w BCS

1 programista stażysta

2 stażysta- młodszy progra stażysta czł. stowarzyszony

analityk specj. -mista komunik. rzyszony

3 mł. analit. specj. progra mł. specj.

-projektant -mista komunik.

4 prowadzący analityk st. spe- st. progr. specj. członek

zespół -projekt. cjalis. mł. techn. komunik.

softweru

5 prowadzący analityk technik st. specj.

projekt -projekt. softweru komunikacyjny

6 prowadzący st.analityk st. techn.

projekt -projektant softweru

7 kierownik gł.analityk główny tech-

projektu -projektant nik softweru

8 st. kierown.

projektu

9 kierown. całe

-go systemu

Dla każdej pozycji klasyfikatora dokładnie określono: kwalifikacje początkowe (staż pracy w określonym charakterze, wykształcenie i ukończone szkolenia, dorobek zawodowy), rodzaj i charakter pracy zgodnej z danym stanowiskiem oraz odpowiednie szkolenie zawodowe. Dzięki temu każdy zatrudniony wie, czego pracodawca może od niego wymagać i jakie warunki pracy (nie chodzi tu o pobory) powinien mu zaoferować. Natomiast statystyki płacowe na różnych poziomach w różnych specjalnościach publikowane są w prasie branżowej (Trade Press). Na podstawie tych informacji pracownik wie, czy opłacany jest poniżej czy powyżej średniej branżowej.

SRZ - System Rozwoju Zawodowego

Jest to płatna usługa BCS dla firm, o funkcjonowaniu której pisał w Biuletynie PTI (nr 2/1991) prof. Władysław M. Turski. Polega ona na profesjonalnym nadzorze nad awansami informatyków w zakładach, które przystąpiły do tego systemu. Dla każdego uczestnika SRZ określa się indywidualny cykl szkoleniowo-rozwojowy (roczny lub półroczny w zależności od stanowiska), obejmujący zarówno plan pracy zawodowej, plan szkolenia zawodowego oraz cel danego cyklu. Jest nim na ogół osiągnięcie wyższego stanowiska wg klasyfikatora lub członkostwa w BCS. Dla każdego pracownika pracodawca ustala opiekuna (supervisor), którym zazwyczaj jest członek lub członek rzeczywisty BCS.

Każdy pracownik objęty systemem SRZ prowadzi standardowy dziennik, w którym odnotowuje przebieg pracy zawodowej i szkolenia poświadczone przez opiekuna. Pomyślna realizacja cyklu zobowiązuje moralnie, ale i skutecznie - zaznacza prof. Turski - pracodawcę do podwyższenia klasyfikacji stanowiska pracownika lub przyznanie mu awansu. Jeśli celem cyklu było uzyskanie członkostwa BCS, potwierdzony dziennik SRZ może zastąpić nawet egzamin zawodowy.

Według źródeł brytyjskich, stosowanie SRZ przynosi wiele korzyści przystępującym do niego organizacjom. Ułatwia stabilizację kadr i przyciąganie lepszych pracowników, pozwala na lepszą gospodarkę kadrami, zwiększa fachowość i prestiż firmy. Przyczynia się też do wzrostu wiarygodności całego przemysłu informatycznego.

Wśród korzyści dla pracowników wymienia się możliwość aktywnego planowania swej kariery zawodowej oraz trwałe potwierdzenie kwalifikacji i dorobku zawodowego.

EKKI i PTI

Model Klasyfikacji Zawodowej i system SRZ przyjęto za wstępne wzorce dla Europejskiej Klasyfikacji Kwalifikacji Informatycznych (EKKI). Opracowuje go ogólnoeuropejska grupa robocza, powołana przez Radę Europejskich Profesjonalnych Towarzystw Informatycznych (Council of European Professional Informatics Societies CEPIS), przy poparciu i pomocy finansowej Komisji EWG. Znaczący udział w tych pracach bierze Polskie Towarzystwo Informatyczne. Spośród stowarzyszeń zawodowych z całej grupy państw post komunistycznych tylko PTI wyróżniono takim zaproszeniem.

Założenia programu EKKI przewidują stworzenie wspólnego zestawu wymagań zawodowych dla informatyków, który m.in. będzie pełnił rolę międzynarodowego "wspólnego języka", wspomagającego łatwiejsze przemieszczanie się fachowców. Będzie też sprzyjał większej spójności terminologii w Europie oraz wspomoże wdrożenie Dyrektywy EWG dotyczącej wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych. Prace nad tym programem weszły w fazę tworzenia wersji narodowych, które uwzględniają lokalne systemy edukacyjne.

W Polsce działania takie prowadzi PTI, które również zamierza skorzystać z doświadczeń brytyjskich i wdrożyć w naszym kraju System Rozwoju Zawodowego BCS. Zgodnie ze wstępnymi ustaleniami między PTI i jego brytyjskim partnerem, wdrażanie SRZ w Polsce ma się rozpocząć od programu pilotowego, który obejmie kilka wskazanych przez PTI instytucji i przedsiębiorstw z sektora publicznego i prywatnego. Początkowe koszty licencji na SRZ oraz częściowe koszty wdrażania tego systemu mają być w ciągu dwóch pierwszych lat pokrywane z dotacji Brytyjskiego Funduszu "Know How".