Inspirujące idee
-
- Kazimierz Trzęsicki,
- 20.02.2006
McKinsey, pracując pod kierunkiem Tarskiego, opracował na nowo jego manuskrypt z 1939 r., co zostało opublikowane w 1948 r. jako raport RAND Corporation pt. "A decision procedure for elementary algebra and geometry". Choć Tarski nie był zainteresowany realnymi obliczeniami, przez cały czas w tej historii interesował się matematycznymi zastosowaniami swojej procedury.
Tarskiego "Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych" w tłumaczeniu na niemiecki opublikowane w roku 1935 r. uważane jest przez wielu za jedną z najważniejszych prac w dwudziestowiecznej logice. Eksplikacja pojęcia prawdy stała się paradygmatem wszystkich prac z zakresu semantyki wielkiej różnorodności języków formalnych. W szczególności zauważalny jest wpływ Tarskiego na semantykę języków programowania, nawet w drobnych szczegółach. Problematyka semantyki rachunku lambda rozwijana przez Dana Scotta i jego kontynuatorów wiąże się z najczęściej cytowanym w literaturze informatycznej twierdzeniem Tarskiego o punkcie stałym. Twierdzenie to w eleganckiej postaci podaje istotną charakterystykę definicji rekurencyjnych.
Należy powiedzieć jeszcze o znaczeniu idei i pracy Tarskiego dla teorii baz danych. Nie jest to jednak wpływ bezpośredni. Codd wprowadził algebrę relacji dla opisania klasy rodzajowych (tj. inwariantnych ze względu na izomorfizm) zapytań. Dowiódł także, że zapytania wyrażalne w jego algebrze relacyjnej są dokładnie tymi, które są definiowalne w logice pierwszego rzędu. Każdy, kto zna prace Tarskiego z algebry relacji, algebr cylindrycznych i algebry logiki, stawia sobie natychmiast pytanie o naturę tego związku. Pierwszymi, którzy rozpoznali związek między algebrą relacyjną Codda a algebrami cylindrycznymi Tarskiego byli w 1982 r. Witold Lipski i jego ówczesny student Tomasz Imieliński.
Czy wskazane powyżej racje uzasadniają przekonanie Johna Etchemendy, że nie byłoby lśniących wież Oracle'a bez Tarskiego rekurencyjnej definicji spełniania i prawdy? Bardziej precyzyjnie byłoby powiedzieć, że wież Oracle'a nie byłoby bez rozwoju teorii baz danych, bez przemyślenia teorii modeli logiki pierwszego rzędu i/lub terminologii algebr cylindrycznych. Jakkolwiek by jednak na sprawę nie patrzeć, usprawiedliwione jest twierdzenie, że idee Tarskiego i preferowane przez niego podejście są tak przekonywające, że jeśli nawet nie mielibyśmy bezpośredniego wpływu na informatykę, to ich duch i znaczenie są widoczne.
Artykuł został napisany na podstawie pracy Solomona Fefermana "Tarski's influence on computer science". Profesor Solomon Feferman jest wybitnym logikiem, uczniem Alfreda Tarskiego. Pragnę podziękować profesorowi Fefermanowi za życzliwość i udostępnienie tekstu.
Polski wyraz "informatyka" wzorowany jest na francuskim "informatique". Utworzony został z wyrazu "informacja" i wyrazu "automatyka". Ten francuski pomysł przyjął się również w innych językach, np. niemieckim, gdzie występuje wyraz "informatyk".
W zakresie nazwy "informatyka" mieści się to, co w języku angielskim nazywa się computer science lub information technology, gdzie wyraz "informatics" ma węższe znaczenie i znaczy mniej więcej to samo, co information science. Informatyka w najszerszym znaczeniu tego terminu obejmuje teoretyczne i praktyczne problemy obliczania oraz przetwarzania informacji, zarówno gdy chodzi o programy (software), jak i urządzenia (hardware).
Informatyka jako samodzielna dyscyplina naukowa z własnymi metodami i terminologią ukształtowała się w drugiej połowie XX w. Pierwszy wydział informatyki powstał w 1962 r. na uniwersytecie w Purdue w Stanach Zjednoczonych. Wcześniej była nauczana na uniwersytecie w Cambridge, gdzie była traktowana jako dział matematyki.
Dzisiaj większość uniwersytetów posiada wydziały informatyki. Informatyka obejmuje niektóre zagadnienia matematyczne, logiczne oraz lingwistyczne. Współczesny sprzęt informatyczny konstruowany jest natomiast przez inżynierów elektroników.
Za datę otwierającą historię polskiej informatyki można przyjąć 23 grudnia 1948 r. Romuald W. Marczyński wspomina, że wtedy to w pokoju seminarium matematycznego w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego spotkało się sześć osób: prof. Kazimierz Kuratowski, prof. Andrzej Mostowski, dr Henryk Greniewski i trzech inżynierów - Krystyn Bochenek, Leon Łukaszewicz oraz Romuald W. Marczyński. Omówiono wówczas możliwości budowy aparatów matematycznych. Powstała pierwsza w kraju Grupa Aparatów Matematycznych, na czele której stanął logik Henryk Greniewski. Pierwszą maszynę GAM-1 zbudował w 1950 r. Zdzisław Pawlak, jednak nie była ona stosowana do obliczeń.
Do znaczących osiągnięć na skalę światową należy zaliczyć język KLIPA stworzony w latach 60. przez zespół pod kierownictwem profesora Władysława M. Turskiego w składzie: Marek Greniewski, Jadwiga Empacher, Jadwiga Zdanowska i Ryszard Solich. Był to język zewnętrzny dla maszyny URAL.
W latach 70. Andrzej Salwicki tworzy obiektowo zorientowany język programowania LogLan. Na kilka lat wcześniej, nim logika dynamiczna znalazła uznanie na Zachodzie, kierowany przez Salwickiego zespół (Grażyna Mirkowska, Antoni Kreczmar i in.) tworzy logikę algorytmiczną jako narzędzie do badania i opisu problemów związanych z weryfikacją programów.
Idąc za wskazaniami Niwińskiego trzeba jeszcze odnotować prace Jerzego Tiuryna i jego następców, dotyczące miejsca logiki w informatyce (teoria typów, rachunek lambda, programowanie funkcjonalne, logika programów, moc obliczeniowa języków programowania, zagadnienia złożoności w logice, teoria modeli skończonych). Tiuryn aktualnie kieruje zespołem bioinformatyki. Profesor Jan Madey, chyba najbardziej znany z opracowanej wspólnie z Davidem Lorgem Parnasem metodyki zwanej w literaturze ,,Parnas-Madey Four Variable Model", światowej klasy specjalista w zakresie inżynierii oprogramowania, najbardziej cieszy się z osiągnięć studentów i wychowanków. Ich sukcesy zalicza do swoich największych sukcesów naukowych.
Historia informatyki na Uniwersytecie Warszawskim wiąże się także z profesorem Stanisławem Turskim, który jako rektor UW w latach 1952-1969 doprowadził do powstania pierwszego ośrodka obliczeniowego na tej uczelni (Zakład Obliczeń Numerycznych), a także powołania w 1975 r. Instytutu Informatyki na wydziale o nowej nazwie: Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki. Te zmiany instytucjonalne wiążą się z otwarciem pierwszych w Polsce, pełnych magisterskich studiów informatycznych (w miejsce studiów w sekcji metod numerycznych).
Innym kierunkiem prac prowadzonych na UW była teoria automatów (prof. Stanisław Waligórski i in.) oraz lingwistyka stosowana (Leonard Bolc, Janusz Bień i in.), zwłaszcza w powiązaniu z zagadnieniami sztucznej inteligencji i programowania w logice.
