Jesteśmy w okresie intensywnych zmian w rachunkowości. Mają one światowy zasięg, dotyczą zarówno konwergencji standardów rachunkowości, standardów rewizji finansowej, jak i kształcenia księgowych.

W niektórych obszarach następuje pogłębienie, czy nawet redefiniowanie rozumienia roli księgowych we współczesnym przedsiębiorstwie, instytucji państwowej czy organizacji niezorientowanej na zysk. W języku polskim doświadczamy trudności, używając słowa "księgowy", kojarzącego się bardziej z niemieckim "Buchhalter" czy angielskim "bookkeeper", a nie ze znacznie bardziej rozległym i współczesnym pojęciem "accountant". W niniejszym artykule słowo "księgowy" będzie tożsame z "accountant" i miejmy nadzieję, że stanie się tak w przyszłości także w polskim życiu gospodarczym.

Standardy uczenia się

Rozwój profesji zaowocował zbieraniem i upowszechnianiem w skali światowej kluczowych doświadczeń, najlepszych praktyk. Jednoczącą instytucją jest IFAC - International Federation of Accountants z siedzibą w Nowym Jorku, która ustaliła Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej (International Standards of Auditing). Nie jest to jedyny obszar objęty standardami. Istnieją także Międzynarodowe Standardy Edukacji (International Education Standards for Professional Accountants). Mają one istotne źródło w misji IFAC, którą jest światowy rozwój i rozszerzanie profesji księgowej o zharmonizowanych standardach, zdolnej w interesie publicznym do zapewnienia usług o spójnej wysokiej jakości. Oczywiście, tego typu standardy nie są przepisami prawa, ale wskazują kierunek, w jakim powinny zmierzać poszczególne regulacje państwowe, czy też własne programy edukacyjne organizacji profesjonalnych. Datą wejścia w życie dla standardów jest 01.01.2005. Obecnie istnieje 6 standardów:

IES 1. Wymagania dla przystępujących do programu profesjonalnej edukacji księgowych;

IES 2. Zawartość programów edukacji profesjonalnej;

IES 3. Umiejętności profesjonalne;

IES 4. Wartości profesjonalne, etyka i postawa;

IES 5. Wymagania doświadczenia zawodowego;

IES 6. Ocena możliwości i kompetencji profesjonalnych.

Można spodziewać się, że będzie jeszcze IES 7: Ciągły rozwój zawodowy.

Szczegółowy tekst jest dostępny na stronach internetowych www.ifac.org, nie ma więc potrzeby przepisywania go czy też streszczania. Warto jednakże podkreślić pewne istotne punkty. Cała edukacja ma zarówno aspekt teoretyczny, obejmujący zdobywanie pewnej wiedzy, jak i praktyczny, który dotyczy umiejętności i postawy etycznej. Kandydat do zawodu musi charakteryzować się zarówno odpowiednią formacją intelektualną, jak i ludzką (moralno-etyczną). Zawartość programu edukacji jest ściśle powiązana z wymaganiami współczesnego biznesu. Widać także, że program został przygotowany również z myślą o krajach mniej rozwiniętych, dla których wielka szansę stanowi szerokie udostępnienie wiedzy ekonomicznej na wysokim poziomie. Dlatego też proponowane kształcenie obejmuje trzy obszary:

1. rachunkowość, finanse i związane z tym dziedziny,
2. organizację i zarządzanie biznesem,
3. wiedzę i kompetencję informatyczną.

Wiedza o rachunkowości, audycie, finansach, kosztach, opodatkowaniu, prawie stanowi kluczowy zakres techniczny umiejętności księgowego. Niemniej jednak we współczesnej gospodarce nie jest to wystarczające. Wiedza o organizacji biznesu, strategii, rozwoju, poszczególnych technikach i typologiach funkcjonowania stanowi kontekst, w którym pracuje księgowy. Nie sposób pominąć informatyki. Jej zakres jest wszechogarniający, jest podstawowym medium gromadzenia danych, ujawniania informacji, komunikacji i organizacji biznesu. Dlatego też profesjonalny księgowy powinien posiąść umiejętności w zakresie oceny, wyboru, projektowania i zarządzania systemami. Wymagania są określone tak, że zakres wiedzy i kompetencji powinien obejmować:

1. ogólną znajomość informatyki,
2. wiedzę o zarządzaniu informatyką,
3. kompetencje zarządzania informatyką,
4. jedną z (albo połączenie) kompetencji właściwych dla ról oceniającego, projektanta lub zarządzajacego systemami.

Wiedza musi mieć ścisłe odniesienia praktyczne, to znaczy obejmować także zakres komunikacji interpersonalnych i zarządzania, szczególnie umiejętności pozyskania informacji, analizy i syntezy, rozeznania sytuacji i rozwiązywania nawet nieustrukturyzowanych problemów. Oczekuje się szerokiej wiedzy i ogólnej kultury umysłowej jako niezbędnych wymagań działania w trudnych warunkach. Umiejętności interpersonalne oznaczają skuteczną komunikację, umiejętność słuchania, a także negocjowania, pracę zespołową oraz umiejętność rozwiązywania konfliktów w procesie dialogu. Wiedza i umiejętności z zakresu organizacji i zarządzania zawierają zagadnienia strategiczne, umiejętności organizowania i delegowania oraz motywowania.

Jest to zapisane

Zagadnienia etyki zawodowej są ujęte w licznych kodeksach etyki zawodowej, począwszy od Kodeksu Etyki dla Profesjonalnych Księgowych IFAC, ze szczególnym naciskiem na konkretny kodeks etyczny organizacji kształcącej przyszłego profesjonalistę. Zagadnienie to staje się coraz pilniejsze, zważywszy na licznie występujące przypadki nieprawidłowości w biznesie, ujawnione w ostatnich latach. Praktycznie trudno spodziewać się innego zabezpieczenia przed fałszerstwami i defraudacją niż osobista uczciwość i bezkompromisowość księgowych, wsparta wiedzą i umiejętnościami.

Cała uzyskana teoretycznie wiedza liczy się jednak w takim stopniu, w jakim łączy się z umiejętnościami praktycznymi. Standard IES 5 zawiera wprost definicję pomocy i opieki, jaką ma w tym zakresie otrzymywać kształcący się przyszły profesjonalista. Ma ona być wspólnym zadaniem szkoleniowca, mentora i pracodawcy. Oczywiście, jest to sytuacja idealna. Nie zawsze można się tego spodziewać, np. na wschodzących rynkach czy w tzw. krajach rozwijających się. Trwająca pewien ustalony czas nadzorowana praktyka jest jednakże stałym wymaganiem - i realną potrzebą.

Potwierdzenie jakości

Ważną i także objętą standardem czynnością jest końcowa ocena kandydata. Jakość oceny i procedury jej formułowania w ostateczny sposób potwierdza całość jakości procesu kształcenia. Udokumentowanie i bezsporne potwierdzenie kwalifikacji buduje zarówno prestiż zawodu, jak i podnosi bezpieczeństwo i jakość pracy samego księgowego. Z tego też powodu sformułowano odpowiedni standard (IES 6).

Życie gospodarcze zmienia się w zaskakującym tempie. Powstają nowe formy prowadzenia biznesu, nowe typologie procesów gospodarczych, nowe techniki i metody rachunkowości. Rodzi się potrzeba prawidłowego ujmowania upowszechniających się zdarzeń gospodarczych, dla których wcześniej nie było specyficznych regulacji. Przykładowo w ostatnich miesiącach zmieniono kilka Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IAS) i zostały sformułowane nowe Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (IFRS 1 i 2). Powszechnie uznanym i praktykowanym sposobem działania w takiej sytuacji jest stałe uzupełnianie wiedzy w ramach ciągłego rozwoju zawodowego. Ze względu na znaczenie i walor etyczny rozwoju profesjonalnego zostanie to także objęte standardem.

Jak widać, nowoczesna edukacja księgowych przygotowuje do działania w przedsiębiorstwach XXI wieku. Nie zawsze możliwość korzystania z tego typu wiedzy jest doceniana w takiej gospodarce jak polska, gdzie długo istniały rezerwy proste. Obecnie jednak można uznać, że wielki pieniądz z prymitywnego biznesu w Polsce to już historia. Nasza narodowa zdolność konkurowania na rynkach europejskich i globalnych, a dla indywidualnych przedsiębiorstw możliwość przetrwania, w znacznym stopniu zależy jednak od wykorzystania i dostępności umiejętności profesjonalnych, nowocześnie wykształconych księgowych.