W końcu ubiegłego roku, po niemal dwuletnich dyskusjach, Unia Europejska ostatecznie zatwierdziła ramy organizacyjne i finansowe tzw. 5. Programu Ramowego UE ds. Badań, Rozwoju Technologicznego oraz Działalności Demonstracyjnej w latach 1998-2002. Bomba w górę! Nie mogę się pozbyć tej analogii z wyścigami i rywalizacją - gdyż jest o co.

W ramach 5. Programu Ramowego Unia Europejska i kilka krajów spoza niej, wnoszących wkład finansowy, np. Kanada, Izrael, Polska, wyda w latach 1999-2002 kwotę 14,96 mld euro. Nie są to jedyne celowe wydatki przeznaczone przez UE na badania i rozwój. Kontynuowane są takie inicjatywy, jak COST czy Eureka, wcześniej uruchomione i prowadzone projekty np. IDA, INFO2000, MEDIA II. Ponadto każdy kraj członkowski prowadzi własną politykę finansowania nauki, nie wspominając o wydatkach, jakie na badania przeznaczają prywatne firmy europejskie. Niezależnie jednak od wszystkiego 5. Program Ramowy Unii Europejskiej jest najpoważniejszym, jednolitym źródłem finansowania szeroko pojętego rozwoju technologicznego.

Po raz pierwszy w programach ramowych Unii Europejskiej otwarcie wyeksponowano tematykę Społeczeństwa Informacyjnego. Na działalność w obszarze tematycznym: Przyjazne Użytkownikowi Społeczeństwo Informatyczne (user-friendly information society) przeznaczono kwotę 3,6 mld euro, co stanowi 24% budżetu 5. programu. Jest to jego najpoważniejsza pozycja. Należy jednocześnie zdawać sobie sprawę z tego, iż w innych pozycjach 5. Programu także będą mieścić się środki przeznaczane na systemy informatyczne, gdyż stanowią one podstawowy aparat narzędziowy niemal wszystkich prac badawczo-rozwojowych.

W temacie Przyjazne Użytkownikowi Społeczeństwo Informatyczne wyodrębniono cztery zadania kluczowe i dwa rodzaje działalności o charakterze ogólnym. Układ zadań kluczowych ma odpowiadać zakładanym tendencjom w rozwoju zastosowań i technologii wspierających budowę Społeczeństwa Informacyjnego. Zadania I-III koncentrują się na implementacji konkretnej tematyki zastosowań, zadanie IV zaś skierowane jest na rozwój technologii i infrastruktury.

Każde zadanie kluczowe i działalność o charakterze ogólnym podzielono tematycznie na punkty i podpunkty. Ogółem ustanowiono 75 odcinkowych tematów szczegółowych. Oto tylko kilka z nich dla przykładu: I.2.3 - Nowa generacja usług telemedycznych, I.4.2 - Wsparcie on-line dla procesów demokratycznych, II.2.2 - Praca zespołowa, II.3.3 - Poprawa relacji klient - dostawca. III.2.3 - Dostęp do dorobku naukowego i dziedzictwa kulturowego, III.3.1 - Otwarte platformy i narzędzia dla indywidualnego nauczania, IV.1.1 - Konwergencja i integracja: scenariusze i analizy, IV.2.2 - Systemy czasu rzeczywistego, IV.2.5 - Sieci optyczne i terabitowe, IV.3.4 - Systemy zarządzania informacjami, IV.5.4 - Zaawansowane narzędzia i technologie komunikacji bezprzewodowej, VI.8.4 - Zaawansowana optoelektronika i mikroelektronika. Zachęcam wszystkich zainteresowanych do zapoznania się z pełną listą tematów szczegółowych, gdyż dopiero ona oddaje obraz kierunków, które zostały uznane za ważne w budowie Społeczeństwa Informacyjnego.

Przyjęto założenie, że tematyka programów odcinkowych będzie corocznie weryfikowana i dostosowywana do zmieniających się potrzeb. Już teraz wstępnie zasygnalizowano spodziewane tematy szczegółowe w ramach zadań kluczowych, które będą uruchamiane po roku 1999.

W 5. Programie Ramowym, w odróżnieniu od poprzednich, zdecydowanie większy nacisk położono na fazę implementacji i prezentacji wyników. Założono, że każdy program powinien zakończyć się fazą wdrożeniową. Dyscyplinowanie przez Komisję Europejską zarówno wydatków, jak i osiągania zamierzonych celów spowodowało rozdrobnienie tematyki w początkowej fazie programu i tendencję do skracania terminów wykonywania prac. Ma to zapewnić lepsze lokowanie środków i elastyczniejsze dostosowanie się do dynamicznie zmieniającego się otoczenia.

Propozycje tematów, które miałyby zostać finansowane w ramach 5. Programu Ramowego, zbierane są w tym roku w dwóch turach zapytań ofertowych. Pierwsze zapytanie opublikowano 16 marca br., jego przewidywany budżet będzie wynosić ok. 800 mln euro. Termin składania propozycji tematów ustalono na 16 czerwca br., zakończenie procedury ich ewaluacji zaś przewidywane jest do 15 września br. Analogicznie drugie zapytanie ma być opublikowane 15 września br., jego budżet ma wynosić 400 mln euro, a terminy składania propozycji i ich oceny odpowiednio: 15 grudnia br. i 15 marca 2000 r.

22 lutego br. Komisja Europejska zorganizowała w Paryżu tzw. Dzień Informacyjny programu Information Society Technologies, imprezę otwierającą oficjalnie 5. Program Ramowy. Skierowano ją do instytucji, firm, ośrodków naukowych, niezależnych ekspertów zainteresowanych wzięciem udziału w pierwszym zapytaniu ofertowym oraz osób pragnących poznać szczegółowo tematykę i warunki uczestnictwa w programie.

Zainteresowanie imprezą było ogromne. Wzięło w niej udział ponad 3000 osób, którzy stali w długich kolejkach do rejestracji, nie mieścili się w sali prelekcyjnej na uroczystym otwarciu, oblegali stoiska i zapełnili wszystkie okoliczne kawiarenki i restauracje.

Reprezentacja polska była raczej skromna, a szkoda gdyż Dzień Informacyjny stanowił wspaniałe forum wymiany wzajemnych kontaktów instytucji, od dawna biorących udział w programach ramowych UE. Tu można było nawiązać pierwsze kontakty osobiste, spotkać nie tylko odpowiedzialnych przedstawicieli Komisji Europejskiej, lecz - co ważniejsze - praktyków, którzy "przeszli już kilka tematów" i przebrnęli przez skomplikowane dla nowicjuszy procedury organizacyjne. Udział współwykonawców polskich w składanych wnioskach będzie zapewne w cenie. Wynika to nie tylko z potencjału intelektualnego czy stosunkowo niskiego kosztu opracowań, lecz także z tego, że Polska stała się pełnoprawnym uczestnikiem 5. Programu Ramowego, wnoszącym do niego wkład finansowy.

Paryski Dzień Informacyjny skłania do refleksji, że trzeba być obecnym, prezentować się, nawiązywać kontakty i bezwzględnie "dopychać się" do środków finansowych. Nie można liczyć na to, poza drobnymi wyjątkami, że ktoś sam się zgłosi do nas z propozycjami. Chętnych jest zbyt wielu.

dzimierz Marciński jest radcą w przedstawicielstwie Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej w Brukseli, odpowiedzialnym za tematykę teleinformatyki.