Głównym czynnikiem napędowym jest tu stały wzrost zastosowań Web services orientujących się na dokumenty XML definiowane przez reguły XML Schema. Innym jest pojawienie się Microsoft Office 2003. Ta nowa aplikacja Microsoftu „rozmawia” teraz w języku XML w sposób naturalny, co zapewne będzie wpływać na wzrost zapotrzebowania na bazy danych XML, które pozwolą katalogować, przeszukiwać i przekształcać reprezentacje XML arkuszy kalkulacyjnych, notatek i formularzy.

Potrzeby te antycypuje już Oracle XML DB - składowa Oracle 9i Release 2 (teraz również 10g). Dostępna od połowy 2002 roku technologia obsługuje XML jako jeden z typów w bazie danych i może odwzorowywać W3C XML Schema w model obiektowy SQL:1999. Zawartość XML może być obsługiwana w bardziej lub mniej strukturalizowany sposób, zgodnie z potrzebami aplikacji. Z jednej strony wyzwalacz bazy danych może zapobiegać wprowadzeniu fragmentu XML, który narusza ograniczenia związane z integralnością. Z drugiej, zbiór dokumentów XML może wyglądać jak hierarchicznych system plików, po którym użytkownik nawiguje i bezpośrednio z nim współdziała.

Odpowiednikiem XML DB ze strony IBM jest DB2 XML Extender, uaktualniany w roku 2003. Jednak główną rolę gra tu DB2 Information Integrator, który reprezentuje całkiem odmienne podejście niż Oracle. Zamiast zapewniać istnienie i koegzystencję różnych rodzajów danych w dużej, centralnej bazie danych, IBM poszedł drogą umożliwiającą różnym rodzajom danych na łączenie się w ramach różnorodnych baz danych. DB2 Information Integrator ukierunkowana jest przede wszystkim na projektantów zorientowanych na SQL, ale wspiera też przeszukiwania XML, odwzorowania pomiędzy schematami relacyjnymi i XML, wywołania XML Web services z wyrażeń SQL i możliwość tworzenia oraz przekształcania zestawów wyników XML.

Długo oczekiwana edycja „Yukon” Microsoft SQL Server nie pojawiła się w roku 2003, ale pierwsza beta tego serwera została udostępniona wybranym projektantom. Niektóre możliwości oczekiwane w roku 2004 – obsługa własnego typ danych XML o nazwie XQuery – pozostaje w tyle za głównymi konkurentami. Kluczowym wyróżnikiem Yukona ma być używanie .Net Framework jako podstawy do programowania bazy danych.

Chociaż na scenie błyszczą głównie dostawcy „wagi ciężkiej”, to jednak mniejsi, mniej znani dostawcy też może wykazać się sporym zaawansowaniem prac w tym obszarze. Produkt Vituoso 3.0 firmy OpenLink Software łączy w sobie elementy trzech głównych dostawców. Podobnie jak rozwiązanie Oracle oferuje repozytorium XML dostępne przez WebDAV; podobnie jak DB2 Information Integrator funkcjonuje jako baza danych warstwy pośredniczącej, która może wykonywać łączenia źródeł SQL i XML. Także jak przyszły Yukon zawiera .Net CRL (Common Language Runtime) lub Mono (Novell/Ximian) w przypadku Linuksa.

W roku 2003 firma Sleepycat Software wypuściła Berkeley DB XML – wzbogaconą o XML wersję popularnej, zagnieżdżanej bazy danych. Produkt, dostępny w dwojakim systemie licencjonowania ( open source i komercyjnym), jest od lat ceniony i stosowany w wysokowydajnych, nierelacyjnych aplikacjach transakcyjnych. Zapewnienie obsługi XML czyni go interesującym dla szerokiej rzeszy graczy na rynku XML Web services. Zwiększający się wolumen wiadomości XML przepływający w sieciach usługowych, wymaga specjalizowanych, wysokowydajnych narzędzi zarządzania. Berkeley DB XML uosabia wymagania tej kategorii użytkowników.

Trendem dominującym w roku 2004 będzie wzrastające wsparcie XQuery. Istniejące metody kwerendowania danych XML mają swoje źródło w tradycyjnym XML zorientowanych na dokumenty. XQuery natomiast skupia się na XML zorientowanym na dane.