IT w resorcie finansów obecnego rządu skoncentrowane jest na wsparciu biznesu państwa. W efektywny sposób wspomaga osiąganie dochodów: to spektakularny sukces w obszarze danin VAT, ale także programowa dbałość o wszystkie strumyki, rzeki i rzeczki, którymi do budżetu państwa spływają należne daniny i dochody.

Stan po zapaści

Luka w należnym podatku VAT, oszacowana przez PwC, rosła od 2007 r. – stopniowo, z poziomu 0,2% PKB, jednego z najniższych w Europie, do jednego z najwyższych, bagatela 3% w 2015 r. Tylko w 2015 r. odpowiada to 53 mld zł. Łączne straty budżetu państwa na przestrzeni 8 lat, do roku 2015, oszacowano na ponad 262 mld zł.

Walka z wyłudzeniami VAT stała się elementem programowym nowego rządu. Na przestrzeni niespełna roku – od lipca 2016 r. do lipca 2017 r. – Ministerstwo Finansów odnotowało spektakularny sukces, uzyskując skokową poprawę ściągalności należnego podatku VAT. W pierwszym półroczu 2017 r. Ministerstwo Finansów informuje o 28-proc. wzroście dochodów do budżetu z należnego podatku VAT. Na 17,6 mld zł wzrost składają się wzrost brutto i spadek zwrotów (odpowiednio 9,7 mld i 8 mld zł). Dowodzi to, że zasypywanie luki VAT-owskiej ma charakter długofalowej sanacji gospodarki, zmieniającej zasady, rugującej konkurowanie oparte na nieuczciwym księgowaniu VAT, wyłudzeniach VAT czy karuzelach VAT-owskich.

Proste kuracje są najskuteczniejsze

Kluczową i fundamentalną rolę w tej sanacji odgrywa IT. Cyfryzacja informacji finansowej, automatyzacja analityki, w ślad za czym mogła pójść zmiana procesów kontroli skarbowej, to dzieło i efekt prac całego Ministerstwa Finansów przy intensywnym wsparciu Departamentu Informatyzacji oraz spółki celowej Aplikacje Krytyczne. Szybka ścieżka wykonania projektu, zapewniona stosowną legislacją, odważne decyzje w doborze technologii i sprawne skomponowanie istniejących zasobów – kompetencji i licencji – pozwoliły na stworzenie prostego i skutecznego narzędzia dla fiskusa.

Pierwszym etapem cyfrowego uszczelniania VAT było stworzenie repozytorium Jednolitego Pliku Kontrolnego. Od lipca 2016 r. obowiązkiem dostarczania JPK_VAT objęte są firmy zatrudniające powyżej 250 pracowników i o obrotach powyżej 50 mln euro.

Do ich gromadzenia i udostępniania online niezbędne było stworzenia repozytorium plików JPK. Ministerstwo Finansów gromadziło je oczywiście z myślą o uszczelnieniu VAT – potrzebne zatem było wdrożenie mechanizmów analitycznych aparatu skarbowego: narzędzi analitycznych oraz stworzenie wyspecjalizowanych zespołów analitycznych. Jakie przyjęto założenia? „Rozwiązanie musiało być gotowe na napływ danych o nieznanym wolumenie, de facto, pochodzących z nieznanej, a jedynie przybliżonej liczby podmiotów. Środowisko musiało elastycznie skalować się w miarę napływu danych. Wybór środowiska chmurowego był jedyną logiczną i zapewniającą sukces opcją” – mówi Wiesław Szala, dyrektor Departamentu Informatyzacji Ministerstwa Finansów.

Przesłanie pików z danymi JPK miało nastąpić z wykorzystaniem „zbiornika retencyjnego” opartego na technologii chmury publicznej. Dla przyzwyczajonego do długotrwałych debat o zaletach i zagrożeniach chmur publicznych środowiska zarządzającego IT, także firm sektora prywatnego, do dziś stanowi to szok. Jakie były przyczyny takiego wyboru i jakimi kryteriami kierowano się przy wyborze konkretnego rozwiązania?

Centrum w Radomiu operuje na danych, które stanowią bezpośrednią informację dla służb skarbowych. Kontrolerzy dostają do dyspozycji wytypowane z najwyższym prawdopodobieństwem przypadki nadużyć. Praca służb skarbowych zmieniła się więc radykalnie. Wymagało to zmiany procesu i nastawienia, co nastąpiło poprzez utworzenie nowej organizacji, Krajowej Administracji Skarbowej.

Wiesław Szala, dyrektor Departamentu Informatyzacji Ministerstwa Finansów

Omawiając zalety środowisk chmurowych, zwykle koncentrujemy się na skalowalności, elastyczności. Rozwiązania publiczne, dostępne komercyjnie, oferują jednak ponadto cały gotowy zestaw usług, łatwo konfigurowalny. Z perspektywy IT administracji publicznej jest to nie do przecenienia. Administracja publiczna nie dysponuje – choćby z powodu barier zarobków – nadmiarem kadr specjalistów, którzy mogliby wytworzyć w prywatnym środowisku porównywalny katalog usług. Decydując się na chmurę publiczną, decydujemy się na model IT, w którym możemy skupić się na wynegocjowaniu optymalnego modelu dostarczania usługi, np. gwarantując sobie przetwarzanie w obrębie Unii Europejskiej, egzekwując określony, wystandaryzowany poziom bezpieczeństwa, kierując wysiłek na zarządzanie oraz analitykę, a nie wytwarzanie. W skrócie: operuje się standardowymi środkami, a nie własnymi wynalazkami. Wybór środowiska chmury publicznej musi być decyzją podjętą w warunkach prawnych umożliwiających arbitralne rozstrzygnięcia, czy dana konfiguracja i zakres usług nie stoją w sprzeczności z istniejącym prawem.

Zaszyfrowane dane z JPK przesyłane są następnie do Centrum Przetwarzania Danych Ministerstwa Finansów, gdzie są odszyfrowywane i analizowane przy wykorzystaniu narzędzi Big Data (Apache Hadoop). „Centrum w Radomiu operuje na danych, które stanowią bezpośrednią informację dla służb skarbowych. Kontrolerzy dostają do dyspozycji wytypowane z najwyższym prawdopodobieństwem przypadki nadużyć. Praca służb skarbowych zmieniła się więc radykalnie. Wymagało to zmiany procesu i nastawienia, co nastąpiło poprzez utworzenie nowej organizacji, Krajowej Administracji Skarbowej” – mówi Wiesław Szala.

Po kuracji: rehabilitacja, profilaktyka, diagnostyka

Projekt repozytorium JPK wraz z aparatem analitycznym nie jest ograniczony do zakresu zadań zapobiegania wyłudzeniom VAT, już realizowanych. Możliwości analityczne, wychwytywania modeli i wzorów wyłudzeń oraz naruszeń prawa cały czas rosną – rozwiązania mają charakter uczący się. Możliwa jest szybka identyfikacja działalności przestępczej, w szczególności przestępczości zorganizowanej i optymalizacji podatkowej. Ale dokonała się także poprawa obsługi podatników (szybsza weryfikacja deklaracji dotyczących zwrotu), skrócenie czasu kontroli.

Zakres możliwości rozwiązania, jego moc analityczna i prognostyczna będą rosły. Obowiązek przekazywania plików JPK_VAT obejmie od stycznia 2018 r. także mikroprzedsiębiorców. Oznacza to, że poza działalnością prewencyjną zbiór JPK_VAT będzie bazą do wnioskowania o rzeczywistej sile i słabościach polskiej gospodarki, wychwytywania korelacji i wzorców pozwalających na ocenę i wnioski dla rządzących gospodarką oraz stawianie złożonych, ale opartych na realnych danych prognoz gospodarczych. Projekt daje fundament do zarządzania makroekonomicznego (mierzenia luki podatkowej, inflacji) na podstawie danych, które dotychczas nie były dostępne w tak szerokim zakresie. Departamenty ekonomiczne w Ministerstwie Finansów są żywo zainteresowane tymi możliwościami.

Dla administracji publicznej prace IT przy uszczelnianiu VAT stanowić mogą także rodzaj inspiracji, standardowego modelu działania. „Działaniem związanym ze stworzeniem repozytorium JPK udało się sformułować pewien model organizacji zasobów i kompetencji, ukierunkowany na rozwiązanie istotnego problemu. Może on być do powtórzenia w innych obszarach administracji publicznej. Jasne określenie celów przez biznes. Świadomość IT ich znaczenia. Realizacja celów, dzięki świadomemu i rzetelnym wsparciu legislacyjnemu, ponad procedury i biurokrację. Owoce tych decyzji i tej determinacji przynoszą nam dziś niekłamaną satysfakcję” – podsumowuje Wiesław Szala.