Chaos ukierunkowany

W poznaniu mechanizmów rozwoju społeczeństwa informacyjnego potrzebne jest rozumienie współczesnej teorii deterministycznego chaosu.

W poznaniu mechanizmów rozwoju społeczeństwa informacyjnego potrzebne jest rozumienie współczesnej teorii deterministycznego chaosu.

Fernand Braudel w książce "Historia i trwanie" napisał, że cywilizacyjne epoki długiego trwania charakteryzują się nie tylko określonymi relacjami społeczno-ekonomicznymi, lecz także i przede wszystkim określonym sposobem postrzegania i pojmowania świata. Rozważmy trzy takie epoki: cywilizację kapitalizmu handlowego (od wprowadzenia druku w Europie, ok. 1440 r.), do ulepszenia maszyny parowej (ok. 1760 r.), cywilizację przemysłową (od ok. 1760 r. do połączenia wynalazków telefonu i komputera w sieci komputerowe, ok. 1980 r.) i cywilizację informacyjną.

Można zauważyć odmienność sposobów widzenia i postrzegania świata, znamienną dla każdej z tych epok. W pierwszej, świat postrzegano z perspektywy Odrodzenia, czyli odświeżenia pojęć starożytnych i wykorzystania ich do nowych osiągnięć. W drugiej, z perspektywy Oświecenia, ukształtowanej przez znacznie wcześniejsze odkrycia naukowe, ale spopularyzowane przez encyklopedystów i im współczesnych myślicieli. Była to w dużej mierze perspektywa mechanistyczna: świat to ogromny mechanizm, zegar kręcący się z nieuchronnością sfer niebieskich.

Kant zauważył i w dużej mierze rozwiązał antynomię: "gdzie w tym człowiek i jego wolna wola?", wprowadzając m.in. zasadnicze pojęcie imperatywu kategorycznego, czyli zobowiązania moralnego człowieka myślącego. Mimo to nauki społeczne epoki cywilizacji przemysłowej w dużym stopniu determinowała mechanistyczna wizja świata: marksistowska nieuchronność praw historii to przeniesienie wizji zegara wszechświata na zjawiska społeczne. Paradoksalnie, także współczesna ekonomia rynkowa (z wyjątkiem jej nowych prądów) ze swą nieuchronnością i doskonałością praw wolnego rynku jest niczym innym, jak tylko kontynuacją mechanistycznej wizji świata.

Świat nieokreślony

Perspektywa współczesna nie jest jeszcze w pełni ukształtowana ani nie została nazwana, choć składa się na nią już wiele nowych odkryć naukowych. W szczególności jest to falowa teoria zjawisk elektromagnetycznych wraz z równaniami Maxwella, która zapoczątkowała dyskusję o naturze świata. Również teoria względności Einsteina, która wywołała różnorodne refleksje na temat relatywizmu w postrzeganiu świata. Dochodzi teoria kwantów (zapoczątkowana przez Plancka i Einsteina, rozwinięta przez Bohra, Broglie'a, Schršdingera, Heisenberga, Diraca i wielu innych), łącząca opis cząsteczkowy i falowy materii, zakładająca też zasadniczą nieokreśloność świata. Powszechnie znana jest zasada nieoznaczoności Heisenberga, mamy jeszcze interpretację probabilistyczną mechaniki kwantowej w modelu falowym (równania Schršdingera). Stąd te- oria kwantów zakłada zasadniczy indeterminizm wszechświata.

Dochodzi jeszcze mechanizm sprzężeń zwrotnych, znany już u początków epoki cywilizacji przemysłowej (na jego zastosowaniu do regulacji prędkości obrotowej opierało się udoskonalenie maszyny parowej Jamesa Watta). Został on rozwinięty w teorii i praktyce telekomunikacji, m.in. przez Bode'a. Mechanizm ten sprawił, że mechanistyczne rozróżnienie pomiędzy przyczyną a skutkiem przestało być potrzebne.

Duże znacznie odgrywa cybernetyka i teoria informacji (od Wienera, Ashby'ego, Shannona i in.), która rozwinęła pojęcie mechanizmu sprzężeń zwrotnych przez analizę jego działania w systemach ożywionych i nieożywionych oraz doprowadziła do powstania automatyki, robotyki i informatyki - dziedzin odpowiedzialnych za eliminację wysiłku fizycznego w większości pracy ludzkiej. Związana z nimi jest też teoria systemów (od Comte'a, Bertalanffy'ego, Wienera), która zapoczątkowała systemowe postrzeganie złożoności świata. Działem szczególnym, związanym z cybernetyką i automatyką, była matematyczna teoria systemów nieliniowych, która przez prace E. Lorenza, Smale'a, Maya, Kocha, Mandelbrota itd. doprowadziła do kluczowej teorii chaosu deterministycznego.

W celu komercyjnej reprodukcji treści Computerworld należy zakupić licencję. Skontaktuj się z naszym partnerem, YGS Group, pod adresem [email protected]

TOP 200