W Unii Europejskiej powraca kwestia podjęcia decyzji dopuszczającej patentowanie oprogramowania na wzór amerykański.

Kończy się okres blisko ośmiomiesięcznego zawieszenia. Rada Unii Europejskiej ma w maju br. znowu zająć się sprawą dyrektywy o patentowaniu wynalazków implementowanych za pomocą komputera, zwaną popularnie dyrektywą o patentowaniu oprogramowania. We wrześniu 2003 r. Parlament Europejski tak dalece zmienił treść dyrektywy dopuszczającej możliwość patentowania, że w kluczowych kwestiach zawierała ona regulacje całkowicie odwrotne odo pierwotnych propozycji. Z tym nie mogła pogodzić się Rada Unii Europejskiej dążąca do wprowadzenia patentowania oprogramowania.

Czekano więc na zmianę Prezydencji w Unii (obecnie przewodniczy Irlandia) oraz na nowe czerwcowe wybory, które mogą zmienić układ sił w Parlamencie na bardziej sprzyjający zwolennikom patentowania. To zaś oznacza aktywizację lobbingu na rzecz wprowadzenia jego zakazu. Polska - jako nowy członek Unii Europejskiej - może w tej sprawie w realny sposób wpływać na podejmowane decyzje.

Dlatego też na początku maja br. do Polski przybył Richard Stallman, twórca tzw. wolnego oprogramowania i licencji GNU. Był najważniejszym prelegentem konferencji w siedzibie Sejmu RP zorganizowanej przez ISOC Polska przy wsparciu Unii Pracy.

Argumenty na "nie"

Prezentacja Richarda Stallmana była ciągiem argumentów zwróconych przeciwko patentowaniu oprogramowania. Jego zdaniem patenty stają się narzędziem w rękach Microsoftu, za pomocą których ten miałby skutecznie zniszczyć zagrażający mu ruch open source, czego nie udaje mu się przeprowadzić w drodze konkurencji rynkowej. Richard Stallman wyjaśniał, że problem z patentowaniem oprogramowania polega na tym, iż w tej dziedzinie - jak w żadnej innej - nowe pomysły powstają w wyniku interakcji ze starymi. Nigdzie indziej konkretny produkt nie składa się z tak wielu związanych ze sobą elementów, z których wiele może być obarczonych roszczeniami patentowymi.

Dlatego właśnie patentowanie oprogramowania, zamiast promować innowacje, staje się hamulcem rozwoju tej dziedziny. Twórca nowych rozwiązań nie może bowiem działać swobodnie w obawie przed nieuchronnym wykorzystaniem "cudzych" pomysłów, które tak naprawdę stanowią dorobek kilku pokoleń informatyków. Do tego dochodzi kwestia patentowania standardów, a więc fundamentu interoperacyjności rozwiązań informatycznych, np. algorytmu kodowania czy formatu pliku. "Wprowadzenie patentowania oprogramowania to jeszcze jedna wielka biurokracja w Europie. Po co wam to?" - pytał Richard Stallman.

Patent za patent

Konferencję w Sejmie RP dopełniały wystąpienia przedstawicieli polskich firm IT, na ogół małych, związanych z Linuxem. Wyjątkiem był Novell. Jarosław Kowalski, dyrektor generalny Novell Polska, przyznał, że choć jego firma występuje o patenty na oprogramowanie, jedynie z konieczności "chronienia się przed zagrożeniem stwarzanym przez innych posiadaczy patentów".

Obecnie bowiem patenty wykorzystuje się jako broń odstraszającą, na zasadzie "naruszamy wasz patent, ale wy również naruszacie nasz, więc się dogadajmy". Działa to jednak jedynie w przypadku dużych firm, bowiem po przekroczeniu pewnej, dość wysokiej liczby posiadanych patentów zaczynają one działać na jej korzyść. Zdaniem Jarosława Kowalskiego cała branża IT wiele by zyskała, gdyby zrezygnować z patentowania oprogramowania.

Polityczny nacisk

Mimo potwierdzonego zaproszenia, na konferencje nie przybył przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Informatyzacji, który miał przedstawić stanowisko polskiego rządu w sprawie patentowania oprogramowania. Jednocześnie 6 maja 2004 r. pismo w sprawie konieczności zajęcia przez polski rząd stanowiska wobec dyrektywy o patentowaniu oprogramowania do premiera Marka Belki skierował Ludwik Dorn (PiS). W piśmie postulowano "poparcie bez zastrzeżeń dyrektywy w kształcie uchwalonym przez Parlament Europejski", a więc de facto delegalizującej próby patentowania oprogramowania w Unii Europejskiej.

Zdaniem Piotra Piętaka, koordynatora grupy roboczej Prawa i Sprawiedliwości ds. informatyzacji administracji publicznej i reformy nauczania informatyki, od decyzji dotyczących patentowania oprogramowania w Europie zależy przyszłość małych i średnich firm informatycznych w Polsce. "W toczącym się od dawna sporze o możliwość patentowania oprogramowania obie strony mają ważkie racje. Jednak w polskim interesie ekonomicznym leży odrzucenie pomysłów na patentowanie oprogramowania" - twierdzi Piotr Piętak.