Wikipedia - najbardziej demokratyczna encyklopedia świata.

Gdzie jest kompromis między obfitością informacji, łatwością dostępu do niej, jej aktualnością i zwięzłością jej prezentacji? Być może są nim internetowe encyklopedie. Ich twórcy starają się łączyć najlepsze cechy obu mediów: z tradycyjnej encyklopedii biorą zwięzłość i "esencję" hasła, a z Internetu - możliwość dalszego nawigowania przez dowiązania hipertekstowe, przeszukiwanie pełnotekstowe i multimedialność.

Jednak każda encyklopedia - nawet interneto- wa - ma pewne wady. Pokazuje świat przez pryzmat autorytetu naukowego i z niejakim opóźnieniem. Najbardziej znana encyklopedia świata, Encyclo- paedia Britannica, nie zawiera hasła "Zbigniew Boniek", bo zapewne uznano go za fenomen zbyt mało poważny i świeży.

Idea Wikipedii wolnej encyklopedii internetowej może być alternatywą dla tradycyjnego, zinstytucjonalizowanego opracowywania encyklopedii.

Wiki, znaczy szybko

Wiki wiki po hawajsku znaczy szybko. Wikipedia to bardzo szczególna internetowa "szybka encyklopedia". Tym, co różni ją od innych encyklopedii online, to fakt, że każdy może być jej redaktorem. Ponadto nie wymaga to specjalistycznej wiedzy ani instalowania narzędzi i jest łatwe jak kliknięcie na link Edit this page. Zamiast strony zawierającej hasło przedmiotowe pojawia się strona z tym samym tekstem do edycji. Po zmianie opisu naciska się przycisk Save i od tej chwili nowa wersja hasła przedmiotowego już jest w Wikipedii.

Wikipedia używa uproszczonej wersji języka HTML. Hasło przedmiotowe można opisać formatowanym tekstem, regulując wielkość czcionki, wyróżnienia oraz stosując wcięcia, justowania i inne typowe zabiegi edytorskie. W tekst hasła Wikipedii można też wklejać obrazy. Jak w każdej dobrej encyklopedii, bardzo ważne są dowiązania hipertekstowe - zarówno do innych haseł wewnątrz tej encyklopedii, jak i do zdalnych adresów.

Wiki na melodię GNU

Duchem Wikipedia należy do środowiska open source. Informacja zgromadzona w tym gigantycznym repozytorium wiedzy jest własnością publiczną - jest udostępniana na zasadzie licencji GNU. Twórcy przestrzegają przed umieszczaniem informacji przekopiowanych z innych stron, które mogą być chronione prawem autorskim.

Do tej samej kategorii należy serwer Wikipedii. Oprogramowanie jest udostępniane za darmo każdemu chętnemu, służy więc do celów innych niż początkowo zakładano - na przykład firmy budują swoje bazy wiedzy z wykorzystaniem technologii Wikipedii. Nietrudno bowiem zauważyć, że technologia "dynamicznej zawartości" może być bardzo obiecująca w tworzeniu korporacyjnych repozytoriów dokumentów.

"To nie może działać"

Takie słowa cisną się na usta prawie wszystkim, którzy usłyszą, że w Wikipedii każdy może zmienić wszystko. Najczęściej słychać obawę, że w Wikipedii zaczną królować wandale niszczący cudzą pracę albo że stanie się ona polem tzw. flame wars, znanych doskonale z USENET-u. Drugi najczęściej spotykany argument to taki, że aby hasło miało dobrą jakość, musi "przejść przez ręce" osoby o szerokiej wiedzy. Oddajmy głos twórcom koncepcji: jeżeli nie jesteśmy prawdziwymi ekspertami, nie jesteśmy w stanie w pojedynkę napisać naprawdę dobrego i obiektywnego artykułu na jakiś temat. Ale jeżeli wiele osób doskonali pewien artykuł, po pewnym czasie prezentuje on kompletny i obiektywny punkt widzenia.

Zagrożenia ze strony osób, które dopracowane hasło przedmiotowe zastąpią bzdurami nie potwierdzają się w praktyce. Takie przypadki zdarzają się niezmiernie rzadko, a jeżeli już się zdarzą, z pomocą przychodzi technologia Wikipedii. Przechowywane są wszystkie poprzednie wersje wpisu i pierwszy przechodzień, który zauważy efekty działań internetowego wandala, natychmiast przywróci poprzednią, dobrze opracowaną wersję.

Wikipedianie postanowili natomiast bardzo dokładnie opracować politykę dotyczącą treści artykułów. W obszernym artykule wyjaśniają, co znaczy "neutralny punkt widzenia" i "wyważone opinie". Zamiast cenzury twórcy Wikipedii postawili na jasne reguły i rozsądek. Podają obszerne przykłady, cierpliwie tłumaczą, zapraszają do dyskusji (Wikipedia prowadzi specjalne forum, w ten sposób kanalizując zapał polemiczny Wikipedian, który inaczej znajdowałby ujście na stronach haseł przedmiotowych). Dodajmy, że istnieje lista najbardziej kontrowersyjnych tematów i obok aborcji oraz globalnego ocieplenia można tam znaleźć spór o... narodowość Kopernika. Nawiasem mówiąc, na przykładzie tej strony jak w soczewce widać ducha Wikipedii: gorący spór w niczym nie zmienia faktu, że obszerna strona na temat Kopernika mogłaby być wzorem dla niejednego naukowego opracowania.

Wracając do Bońka

24 czerwca 2002 r. wprowadziłem do Wikipedii hasło Zbigniew Boniek. Napisałem krótko o karierze i osiągnięciach naszego słynnego piłkarza. Jeszcze tego samego dnia jeden z anonimowych użytkowników poprawił "football" na "soccer", uaktualnił dowiązania do takich haseł, jak "Juventus" i "World Cup". Następnego dnia dokonano jeszcze kilkunastu poprawek, przede wszystkim związanych z hipertekstowym "zakorzenieniem" Bońka w wirtualnym świecie Wikipedii. W chwili gdy piszę ten artykuł efekt jest dużo lepszy niż mój początkowy opis. Sprawdza się więc opinia, że kolektywna praca nad hasłem jest efektywniejsza niż indywidualna. Każdy może to obejrzeć w Wikipedii. Zapewne strona będzie szybko ewoluowała, bo futbol wzbudza nie mniejsze emocje niż Wikipedia i oprogramowanie open source.

Książka o idei Wiki i Wikipedii: Bo Leuf, Ward Cunningham, "The Wiki Way: Quick collaboration on the Web", Addison-Wesley Longmann, 2001