Publiczne Punkty Dostępu do Internetu, które rozpowszechniły się w krajach Unii Europejskiej, powoli docierają do Polski. Czemu mogą służyć i jaki mogą mieć wpływ na rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy? Jak powinny być zlokalizowane, aby spełniały swoje funkcje?

Liczba użytkowników Internetu w Europie ciągle rośnie, jednakże tzw. luka w dostępie (access gap) pomiędzy: pracującymi i bezrobotnymi, kobietami a mężczyznami, wykształconymi i niewykształconymi, młodymi i starszymi jest ciągle znaczna. Głównymi powodami powstawania tej luki są brak dostępu do Internetu i brak odpowiedniego kształcenia w tym kierunku.

Komisja Europejska, chcąc zniwelować różnice w dostępie do Internetu wynikające z przyczyn społeczno-ekonomicznych, ustanowiła program e-Inclusion, który jest jednym z kluczowych celów unijnej polityki społecznej i zatrudnienia. Program podkreśla znaczenie i potencjał nowoczesnych technologii. Od czasu Strategii Lizbońskiej idea "Społeczeństwa Informacyjnego dla wszystkich" stała się również politycznym priorytetem Unii Europejskiej.

Łatwiejszy dostęp, mniejsza luka

Jedną z propozycji Wysokiej Grupy ds. Społecznych i Zatrudnienia(ESDIS), mających na celu zmniejszanie luki w dostępie, jest tworzenie Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP) w społecznościach lokalnych, m.in. przy wsparciu środków z Europejskiego Funduszu Socjalnego. Punkty mają na celu zapewnienie dostępu do Internetu jak największej liczbie ludności. Mają być miejscem pierwszego kontaktu z Internetem i zachętą do dalszego wykorzystywania jego zasobów. Badania potwierdzają wysoką użyteczność publicznych punktów dostępu do Internetu wśród osób zagrożonych "cyfrowym analfabetyzmem" (digital literacy) - osób o niskich dochodach, bezrobotnych lub starszych, do których te punkty są kierowane.

Około 87% Europejczyków twierdzi, że taki punkt mógłby zachęcić ich do korzystania z Internetu.

PIAP to kilka komputerów osobistych zaopatrzonych w dostęp do Internetu, umieszczonych w publicznie dostępnym miejscu. Punkt taki ma spełniać przede wszystkim funkcje edukacyjno-informacyjne, dlatego korzystanie z niego, w przeciwieństwie do komercyjnego kiosku internetowego, jest zwykle bezpłatne. Każdy użytkownik oprócz poznawania możliwości Internetu może zapisać lub wydrukować potrzebne informacje.

Punkty powinny być zlokalizowane w miejscach łatwo dostępnych dla ludzi z utrudnionym dostępem do Internetu. Biblioteki publiczne są jedną z najczęstszych lokalizacji PIAP. W kilku krajach europejskich (np. Austria, Grecja, Holandia, Hiszpania) PIAP-y otwiera się w budynkach administracji publicznej, m.in. w celu zapewnienia dostępu do usług e-government. W tej lokalizacji PIAP często przybiera formę kiosku internetowego. Inna lokalizacja, która w krajach Unii okazała się jednak nie tak łatwo dostępna dla wszystkich, to urzędy pocztowe. Francja, w ramach programu Cyberspot, uruchomiła 1000 publicznych punktów dostępu do Internetu w urzędach pocztowych.

Kolejna lokalizacja to szkoły, które, tak jak np. w Wlk. Brytanii (m.in. Cambrigde), udostępniają swoje laboratoria komputerowe wszystkim zainteresowanym po godzinach pracy placówki. Zachętą do spontanicznego dostępu do informacji jest instalowanie PIAP na ulicach. W Austrii ok. 300 punktów dostępu do Internetu jest zlokalizowanych na ulicach Wiednia. Podobne punkty można spotkać na ulicach włoskiej Bolonii. Kraje, takie jak Portugalia i Grecja, ale również Finlandia, Dania i Szkocja, uruchomiły dedykowane centra publicznego dostępu do Internetu. Szkocja stworzyła również całościowy plan działań w zakresie PIAP, w ramach którego otwarto tam 760 punktów dostępu do Internetu, w lokalizacjach wymienionych wyżej, jak również takich jak zakłady fryzjerskie, szpitale, kościoły i centra rozrywki.

W zależności od kraju dostęp może być ograniczony czasowo, np. w portugalskich centrach PIAP jednorazowy dostęp jest bezpłatny dla każdej osoby, jednak limitowany do pół godziny. Dodatkowo płatne mogą być usługi, takie jak drukowanie - w Estonii za wydrukowanie strony jest pobierana symboliczna opłata.

W Polsce powstał program "Ikonka", który zakłada uruchamianie publicznych punktów dostępu do Internetu w bibliotekach publicznych lub gminnych ośrodkach kultury. Punkty te nazwano "czytelniami internetowymi". Program zainaugurowano na Podlasiu, następnie rozszerzono na dwa kolejne województwa: łódzkie i lubelskie. Przewidywane jest rozszerzenie programu na kolejnych siedem województw. W ramach programu założono otwarcie jednego punktu w gminie. Warunkiem wyboru lokalizacji jest zobowiązanie władz lokalnych do pokrywania kosztów obsługi punktu (koszt łącza, energii elektrycznej, ubezpieczenia). Każda biblioteka wytypowana do udziału w programie otrzyma co najmniej trzy komputery PC. Patronat nad programem objęło Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, które w ramach programu zapewnia m.in. przeprowadzenie podstawowych szkoleń informatycznych wśród bibliotekarzy prowadzących punkty.

Informacja i rozrywka

Innym tanim i prostym sposobem dostępu do Internetu są kioski internetowe. Rozpowszechniły się one w Europie na początku lat 90., jako przedsięwzięcie typowo komercyjne. Operatorami kiosków są zarówno tacy potentaci telekomunikacyjni, jak brytyjski British Telecom, szwedzka TeliaSonera czy szwajcarski SwissCom, jak i mniejsze firmy komercyjne, dla których sieć kiosków internetowych jest jednym z podstawowych źródeł przychodów. Przykładem może być polska firma Magnus Info System, która uruchomiła w Polsce sieć kilkuset bezpłatnych multimedialnych kiosków, utrzymujących się z reklamy. Kioski firmy Magnus znajdują się np. w Warszawie przy Muzeum Narodowym czy w Krakowie na Wawelu. Spółka planuje uruchomienie na terenie Polski ok. 1000 kiosków internetowych. Niedawno poinformowała, że rezygnuje z bezpłatności wszystkich usług. W pierwszej kolejności płatne byłoby m.in. wysyłanie MMS-ów oraz pobieranie logo i dzwonków do telefonów komórkowych.

Kiosk internetowy wyglądem i obsługą przypomina zwykły bankomat. W rzeczywistości jest to komputer z dostępem do Internetu, możliwością wysyłania SMS-ów i e-maili, umożliwiający korzystanie z innych usług, np. informacji miejskiej, zamówienia różnych towarów czy usług (rezerwacji miejsc hotelowych, zakup biletów do kina, teatru). Zwykle instalowany jest w sklepach, muzeach, na dworcach kolejowych i lotniczych. Kioski internetowe mogą być źródłem dostępu do informacji zarówno lokalnej, krajowej, jak i zagranicznej. Informacja ta może być przeznaczona dla mieszkańców, turystów i środowisk biznesowych. Może być przedstawiana w różny sposób - są to pliki i serwisy internetowe przygotowywane w różnych językach. Serwisy bywają wzbogacane różnymi efektami wizualnymi i dźwiękowymi. Fani tenisa odwiedzający Wimbledon mogą łączyć się z Internetem przez kioski internetowe wyposażone w bezprzewodową sieć LAN. Widzowie na kortach The All England Lawn Tennis and Croquet Club Wimbledon mogą przesyłać pocztę z informacjami o wynikach meczu do przyjaciół lub wyszukiwać najnowsze wyniki z innych kortów w Internecie.

Inne zastosowanie kiosków to Multimedialny Kiosk Informacyjny - bezosobowe stanowisko obsługi użytkownika, zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego. W Japonii jedna z sieci sprzedaży artykułów komfortowych (Lawson) z pomocą IBM zainstalowała kioski internetowe, gdzie klienci mogą zamówić wiele produktów niefigurujących w podstawowej ofercie i odebrać je następnego dnia.

Kiosk można wyposażyć w dodatkowe elementy, co rozszerza ich użyteczność dla użytkownika, np. drukarkę umożliwiającą druk kuponów konkursowych, czytnik kart magnetycznych, chipowych albo kodu kreskowego, kamerę internetową, czujnik ruchu, który automatyczne odtwarza komunikat głosowy do przechodzącego obok użytkownika, wreszcie kiosk może służyć jako telefon publiczny. Polskie Radio Wrocław wykorzystało kiosk internetowy w projekcie europejskim Brama do Europy. Projekt organizowany przy współpracy samorządów oraz lokalnych społeczności miał na celu umożliwienie mieszkańcom przedstawienia swoich argumentów za lub przeciw integracji Polski z Unią Europejską. Kiosk, który został wykorzystany w tym projekcie, był dodatkowo zaopatrzony w kamerę internetową, przekazującą 24 godz. na dobę obraz z miejsca happeningu. Umożliwiał też słuchanie radia.

Płacić czy nie płacić?

Niepodważalną zaletą PIAP-ów jest możliwość darmowego korzystania z Internetu, chociaż mogą być ograniczenia: czasowe, do pewnych zasobów lub do kilku funkcji, np. poszukiwanie pracy, biblioteka internetowa czy e-learning. Dodatkowo często przy PIAP możemy porozmawiać z trenerem i dowiedzieć się, do czego właściwie można wykorzystać Internet czy jak używać poczty elektronicznej. Szansą na rozwój PIAP w całej Europie jest 6. Program Ramowy, który w priorytecie 2 (technologie społeczeństwa informacyjnego) oraz częściowo 7 i 8 (obywatele i sprawowanie władzy w społeczeństwie opartym na wiedzy) ujmuje program e-Inclusion.

A jakie są zalety kiosków internetowych? Przede wszystkim prostota obsługi i dostępność. Kiosk "czynny" jest 365 dni w roku przez 24 godz. na dobę, może obsługiwać użytkownika w kilku językach. Jako że są z założenia przedsięwzięciem komercyjnym, mają szerszą funkcjonalność niż niektóre PIAP, które pełnią przede wszystkim funkcje edukacyjno-informacyjne.

Katarzyna Cichecka pracuje w Telekomunikacji Polskiej SA.