Elektroniczne sieci komunikacyjne umożliwiają szybkie przesyłanie gigabajtów danych na dowolne odległości. Mimo stałego wzrostu możliwości tych sieci, nigdy nie będzie można za ich pomocą wykonać jednej czynności - przetransportować fizyczne obiekty. To zaś potrafi poczta pneumatyczna.

Historia poczty pneumatycznej liczy już ponad 150 lat. Co ciekawe, od początku była ona alternatywą dla elektronicznej formy komunikacji. W XIX wieku system komunikacji telegraficznej stawał się niewydolny. Operatorzy kodu Morse'a nie mogli sprostać narastającej fali przesyłek. Poczta pneumatyczna była idealna jako metoda błyskawicznego przekazu przesyłek na ograniczone odległości.

Dokument zwijano w rulon i wkładano do specjalnej tuby, na której ręcznie wpisywano adres. Tubę umieszczano w rurze. Następnie za pomocą dźwigni lub przycisku uruchamiano mechanizm, który kierował ją do dyspozytorni. Tam była ona przekładana do innej rury, którą trafiała do miejsca docelowego. Taki system sprawdzał się w przypadku jednego budynku. Z czasem systemy poczty pneumatycznej zaczęto rozbudowywać. Łączono nimi sąsiednie budynki, wprowadzono pewne elementy automatycznego przekierowania przesyłek. W wielu miejscach poczta pneumatyczna nabrała kluczowego znaczenia w codziennym funkcjonowaniu wielu instytucji, podobnie jak dzisiaj poczta elektroniczna.

Brunatne rury

Kiedy wojska radzieckie w maju 1945 r. wkroczyły do Berlina, działał tam złożony system komunikacji, w którym pocztą pneumatyczną były połączone wszystkie centralne urzędy III Rzeszy. Poczta pneumatyczna stanowiła istotną podporę sprawnego funkcjonowania biurokracji nazistowskiej.

Już wcześniej miasta - np. Paryż - były połączone podziemnymi systemami rur, którymi wędrowały kapsuły poczty pneumatycznej. Do tych systemów włączone były przede wszystkim poczty i urzędy państwowe. Biblioteka Publiczna w Nowym Jorku nadal korzysta z rozwiązania poczty pneumatycznej, jakie zostało zainstalowane w czasie jej budowy, czyli od 1911 r.

Dynamiczny rozwój poczty pneumatycznej został zahamowany już pod koniec lat 80. XIX w., gdy swoją ekspansję rozpoczął telefon. Poczta pneumatyczna zaczynała wówczas znajdować zastosowania przede wszystkim w specyficznych dziedzinach niszowych, np. jako rozwiązanie transportu gotówki. Wciąż jest ona stosowana np. w szpi- talach. W kapsułach można bowiem przesyłać lekarstwa czy próbki do laboratorium - to, czego drogą elektroniczną przekazać się nie da.

Dziś - w dobie elektronicznej ko-munikacji - poczta pneumatyczna jest nadal wykorzystywana przez instytucje, które muszą efektywnie przesyłać ogromną liczbę papierowych dokumentów. Zasadniczą część tego rynku obsługują trzy firmy: Pevco, Quantum Industries i Translogic. Jego wartość wynosi ok. 100 mln USD rocznie i, co ciekawe, stale rośnie w tempie ok. 10% rocznie.

Wielokilometrowe systemy

Dawno temu - bo w roku 1875 - pojawiły się pierwsze pomysły wykorzystania idei poczty pneumatycznej do przesyłania nie tylko dokumentów, lecz znacznie większych "przesyłek", np. ludzi w metrowych kontenerach przez Atlantyk między Starym a Nowym Kontynentem. Oczywiście z planów tych nic nie wyszło. Projekty, wydawałoby się ostatecznie odłożone już do lamusa techniki, ponownie stały się obiektem zainteresowania firm logistycznych i naukowców, pracujących na ich zlecenie.

W Uniwersytecie Missouri realizowany jest projekt Capsule Pipeline Research Center (CPRC), którego celem jest stworzenie podziemnego systemu transportu między terminalami w centrach logistycznych lub dworcach lotniczych. Do transportowania kapsuł można wykorzystać nie tylko różnicę ciśnienia powietrza na drodze przed i za kapsułą transportową, lecz również ciecz (hydrotransport). Transport hydrauliczny jest jednak kilka razy wolniejszy. Najszybsze, ale i najdroższe, rozwiązania są oparte na siłach elektromagnetycznych, podobnie jak w eksperymentalnych pociągach, w których jest wykorzystywany efekt lewitacji magnetycznej.

Dawniej kapsuły poruszały się dzięki wytworzeniu w rurach próżni. Powietrze znajdujące się z drugiej strony przesyłki wypychało ją z dużą prędkością. Na początku próżnię wytwarzano przy użyciu maszyn parowych. Obecnie kapsuły są poruszane poprzez silne strumienie sprężonego powietrza, wytwarzane przez generatory elektroniczne.

Nowoczesne rozwiązania pozwalają uniknąć gwałtownych przyspieszeń, charakterystycznych dla systemów próżniowych. W tych systemach kapsuły o dużych rozmiarach wędrują z prędkością do 20 m/s. W jednym z obecnie reali- zowanych projektów badawczych - Evacuated Tube Transport - osiągnięto już prędkość przesyłania ok. 3 tys. km/godz. W parlamencie holenderskim omawiany jest obecnie projekt budowy rurowego systemu transportowego łączącego międzynarodowy port lotniczy Schipol z centralną giełdą kwiatów w Aalsmeer. W Japonii natomiast działa już 188 km system transportu pneumatycznego, w którym w kapsułach wędrują wapienne skały z kopalni do odległej fabryki.

W tym kontekście ciekawa może być propozycja stosowania kapsuł, które szczelnie opakowałyby standardowe kontenery, stanowiące obecnie główny środek transportu towarów na świecie. Taki opakowany kontener można by przesyłać rurowymi systemami transportowymi, które być może kiedyś mogłyby powstać - zwłaszcza na terenach wysoko zurbanizowanych, gdzie z uwagi na zbyt duże natężenie ruchu zadania nie spełnia już transport kołowy czy szynowy. Tutaj jednak daje się zauważyć sprzeciw silnego lobby obecnych firm transportowych, nie zainteresowanych budową zautomatyzowanych rurowych systemów transportowych.

Nowoczesne systemy poczty pneumatycznej korzystają z informatyki - komputery śledzą drogi kapsuł i sterują ich przesyłaniem przy dużym nasileniu ruchu - tak jak routery sterują przesyłaniem pakietów w sieciach IP.