Przenoszenie się i uczestnictwo człowieka w rzeczywistości kreowanej przez grę komputerową można traktować jako przejaw współczesnych zachowań typu ''mythos'' czy ''zachowań mitycznych'' - jak nazywa je antropologia kulturowa - w ich szczątkowej, zdegradowanej postaci.

Narracja gry fabularnej jest współczesnym substytutem narracji mitycznej, dzięki czemu psychiczne uczestnictwo w niej daje zastępcze doświadczenie własnej przemiany, a w szczególności iluzję "bycia kimś więcej", przechodzenia samego siebie, swoich możliwości zmysłowych i umysłowych.

To właśnie możliwość symbolicznego przekraczania granic własnego Ja, chwilowego przybierania wyimaginowanej tożsamości, sprawdzania nie zrealizowanych w życiu ról decyduje w sposób istotny o atrakcyjności tychże gier i jest czynnikiem motywującym ku intensywnemu w nie zaangażowaniu. Warto zauważyć, iż utożsamianie się z postacią fikcyjną należy do najstarszych ze znanych ludzkości sposobów dostarczania sobie przyjemności.

W przypadku gier typu MUD czy c-RPG owo symboliczne przekraczanie siebie - przyjmujące postać eksperymentowania z wykreowanymi tożsamościami - jest jedynie dalekim echem przekraczania własnej conditio humana na drodze partycypacji w micie żywym. Kreowanie siebie innego, jakiego nie sposób urzeczywistnić w warstwie realnej, odnosi się tutaj zasadniczo do pewnych doświadczeń zastępczych, tymczasowych poczuć innego Ja.

Poczucia te nie są efektem kierowania się ku wartościom wyższym, zatracania się i przekraczania w imię ich realizacji własnego schematu istnienia. Doznania te są efektem zwrócenia się ku samemu sobie, charakterystycznego dla aktywności ludycznej ukierunkowanej na zaspokajanie potrzeb hedonistycznych. Gracz jest zainteresowany czasową, symboliczną przemianą własnego Ja. Chodzi mu o znalezienie w przyjmowanej przez siebie roli nie tyle wiernej kopii samego siebie, nie alter ego, lecz "czegoś jeszcze ważniejszego" - jak powiedziałby Edgar Morin: "ego alter - innego siebie samego".

To zaledwie iluzja przekraczania siebie również dlatego że interakcja między graczami toczy się w przestrzeni lokującej się poza odpowiedzialnością, podczas gdy każde autentyczne samotranscendowanie jest nieodłącznie związane z odpowiedzialnością. Brak bezpośredniej obecności współgraczy w sytuacji przeniesienia się RPG z kręgu konkretnych obecnych, siedzących wokół tego samego stołu, w nieuchwytny krąg nieobecnych sprzed monitora i klawiatury czyni procedurę kreowania własnego wizerunku zarówno bardziej bezpieczną, jak i jeszcze mniej odpowiedzialną. "Szerzy się poszukiwanie nowych fikcyjnych tożsamości zobowiązujących do dalszej gry, bynajmniej jednak nie do wzajemnej odpowiedzialności" - pisze polski kulturoznawca Wojciech Chyła o komunikacji internetowej. - "Można się wręcz nie interesować, z kim się rzecz całą rozgrywa - skupiać się zaś na grze w nowego siebie, którą się puszcza w cyberprzestrzeń, by z tym czystym tożsamościowym treningiem (...) rzeczywistość zrobiła co chce".

Mythos wyrażający się w wieku przedszkolnym w zabawie w udawanie czy zabawie w role - jako prawidłowość rozwojowa - znajduje przedłużenie w wirtualnej grze odgrywania roli w młodości i wczesnej dorosłości. To właśnie w tym okresie życia następuje powrót do - w pewnym sensie utraconego wraz z dzieciństwem - mythosu. Forma wirtualna "zabawy w role wieku wchodzenia w dorosłość" upodabnia się dodatkowo - przez fakt nieobecności świata pozostałych graczy - do samotnej zabawy małego dziecka, wyrastającego w niej ponad obecnego siebie dzięki wysiłkowi własnej wyobraźni.

Tym niemniej można i w takiej zabawie młodych dorosłych doszukać się tęsknoty współczesnego człowieka za doświadczeniem transcendencji, którego odmawia im współczesny świat. "MUD-y są dla mnie jak religia" - mówi nieśmiały w relacjach z innymi student z Anglii. - "A ja jestem w nich bogiem".

W kontekście uwalniania się od ciężaru odpowiedzialności, wyborów egzystencjalnie znaczących i wysiłku bycia sobą człowiek współczesny znajduje sposób na pozbawione trudu "przewyższanie siebie" i "dopełnianie" własnych braków w światach eksperymentowania z własną tożsamością. To co niemożliwe - inne Ja - staje się dla niego tym, co realne dzięki zastępczemu doświadczeniu.

W człowieku tkwi nieodparta potrzeba mythosu, mitycznej narracji, z którą wiąże się i to, by wykreować siebie w innej rzeczywistości i choć przez chwilę realizować siebie w inny sposób: pozostając sobą - przekroczyć siebie.

Dr Wanda Zagórska jest adiunktem w Zakładzie Psychologii Wychowania i Rozwoju Wydziału Psychologii na Uniwersytecie Warszawskim. Tekst jest fragmentem referatu "Vitual form of RPG from anthropological-psychological perspective" (Wirtualna forma RPG z perspektywy antropologiczno-psychologicznej).