Przyszłość Europy w obliczu kryzysu to nie tylko doraźne reagowanie szefów państw i prezesów instytucji finansowych wymuszone kolejnymi wiadomościami z kilku najgorzej zadłużonych państw. Strategia Europa 2020, opracowana specjalnie na czas kryzysu, wyznacza też kierunki działań długofalowych. Strategia ta wyraża aspiracje podtrzymania, czy też odratowania głównej roli w konkurencji globalnej. Można się zastanawiać, czy ta historyczna rola jest jeszcze w ogóle do wygrania, ale jest przecież jasne, że jeżeli Europa nie będzie w stanie wykorzystać tradycji potencjału intelektualnego, nie zmobilizuje innowacyjności, nie stworzy pola dla kreatywności, to będzie się pogrążać w kryzysie. To ryzyko głębsze niż wynikające z niefrasobliwości Greków, Włochów, Portugalczyków.

Mówiło się, że te społeczeństwa usiłują unikać kosztownych reform, że są zbyt wygodne. Wskazuje nam się Greka, który nie płaci podatków i bierze rentę za dawno nieżyjącą babcię. Scenariusze wydarzeń rozgrywających się na ulicach pokazują, że to zbyt duże uproszczenie. Na pewno nie da się w kryzysie uniknąć bolesnych terapii, ale niezadowolenie protestujących wyraża brak zaufania, że rządzący potrafią zaproponować coś sensownego.

Łączenie Europejczyków

Komisja Europejska przedstawiła 19 października plan "Łącząc Europę", przewidujący wsparcie inwestycji w europejskie sieci szerokopasmowe, transportowe i energetyczne. To jeden z kilku programów, w których można dostrzec korzyści wspólnych działań. Obecny plan przewiduje przeznaczenie 50 mld euro na rozbudowę i uzupełnienie sieci europejskich.

Przeważnie patrzymy na projekty infrastrukturalne z punktu widzenia społeczności lokalnych. Mają one poprawić jakość życia mieszkańców, decydują o nich samorządy. Oczekiwania wobec projektów o większej skali kieruje się wprawdzie do ministra infrastruktury, ale w nich dominuje perspektywa pojedynczego użytkownika, pasażera, kierowcy. Z drugiej strony, rozważamy szczegółowo problemy wykonawcy projektu i operatora, roztrząsając liczne przeszkody poprzedzające wbicie pierwszej łopaty. Z kolei eksperci cyzelują zapisy umów łączących sieci, rozliczenia, regulacje łagodzą antykonkurencyjne zachowania innych lokalnych graczy rynkowych. W sumie to skomplikowane. Oceniających szanse rozwojowe przygniata skala wyzwań związanych z budową dróg i unowocześnianiem kolei w Polsce lub zastanawia przydatność szerokopasmowego Internetu.

W polityce europejskiej rozbudowa infrastruktury sieciowej jest strategicznym narzędziem wzmacniania spójności gospodarczej, społecznej i kulturowej. Ma sprzyjać w gospodarce osiąganiu ekonomii skali, niezbędnej, by stawić czoła gospodarkom azjatyckim i amerykańskiej, dysponujących rynkami wewnętrznymi zapewniającymi łatwiejszy wzrost w porównaniu rozdrobnionymi gospodarkami państw członkowskich. Ukierunkowanie inwestycji infrastrukturalnych ma tworzyć nowe miejsca pracy, zwiększyć mobilność, programować preferencje dla technologii oszczędnych ekologicznie.

Europa wszędzie

Sieci szerokopasmowe muszą zapewnić nielimitowany szybki dostęp do usług i aplikacji nie tylko konsumentom, ale wszystkim sektorom produkcji przemysłowej, usług i infrastruktury. Zakłada się makroekonomiczny efekt kumulacji w różnych dziedzinach. Również w tym przypadku to ekonomia skali, stworzona dzięki integracji sieci europejskich, warunkuje opłacalność wprowadzenia na rynek i zastosowania wielu aplikacji. Powinna się zwiększyć opłacalność projektów i zredukować ryzyko inwestycji. Nowe instrumenty finansowania projektów w obecnie prezentowanym planie mają ułatwić partnerstwo publiczno-prywatne, również w kwestii finansowania, otworzyć nowe możliwości dla projektów transgranicznych.

Nowa inicjatywa Komisji Europejskiej to obligacje projektowe, które ułatwią wykorzystanie kapitału prywatnego. Oczekuje się, że dzięki połączeniu finansowania unijnego z środkami udostępnionymi przez Europejski Bank Inwestycyjny, fundusz 230 mln euro na projekty etapu pilotażowego zaplanowane do uruchomienia w przyszłym roku zaowocuje inwestycjami rzędu 4,6 mld euro. Łącznie Komisja Europejska przeznaczyła w ramach planu "Łącząc Europę" 9,2 mld euro na rozwój sieci szerokopasmowych, ale wykorzystanie nowych instrumentów finansowania, efekt skali i efekt kumulacji powinny zaowocować w obszarze sieci szerokopasmowych inwestycjami rzędu 46 mld euro. Środki unijne będą przeznaczone nie tylko na wsparcie rozwoju brakujących sieci europejskich, ale i usługi, np. elektronicznych zamówień publicznych, identyfikacji elektronicznej, dostępność dokumentacji medycznej, usług celnych, obsługi resortów sprawiedliwości, biblioteki Europeana.

Sieci sprytniejsze

Rozbudowa transgranicznych, inteligentnych sieci energetycznych ma ułatwić otwieranie europejskiego rynku energii, co poprawi bezpieczeństwo dostaw i pozwoli na oszczędniejsze dysponowanie zasobami. W większej skali w warunkach konkurencji łatwiej zapewnić odbiór energii ze źródeł odnawialnych, co zwiększy ich efektywność ekonomiczną. Usuwanie wąskich gardeł w sieci transportowej ma ułatwić przepływ towarów i osób, zwiększać mobilność Europejczyków. Rozwój systemów transportowych odbywał się dotąd ramach autonomicznych polityk państw. Impuls dla rozwoju sieci transeuropejskich ma przynieść efekty wynikające ze wzrostu konkurencji. Szacuje się, że do 2020 paneuropejski system transportowy wymaga inwestycji rzędu 500 mld euro. Strategia europejska zakłada wspieranie form transportu najmniej zanieczyszczających środowisko naturalne.

Komisja Europejska proponuje jednolity mechanizm finansowania dla różnych projektów w dziedzinie infrastruktury sieciowej. Łączy je też innowacyjne użycie technologii informacyjnych. Inwestycje mają wszystkim dać sensowne oszczędności, premiować rozwiązania ekologiczne, zdolność współpracy. Przy okazji łatwiej będzie przełamać bariery pomiędzy sektorami w sprawach przyziemnych, ale ważnych, np. krótkowzroczność projektantów dróg, wzdłuż których nie położono rurociągów dla światłowodów, czy opór przed dodatkowymi światłowodami u operatorów sieci energetycznych.