Coraz bardziej popularne w informatyce staje się zastosowanie pamięci optycznych określanych jako CD, CD-ROM lub WORM. O rosnącej roli tej techniki w przechowywaniu danych masowych, decyduje znaczny spadek cen nośników i urządzeń zaobserwowany w ostatnich latach, połączony z możliwością wygodnego przechowywania ogromnych zasobów danych.

Tę ostatnią cechę najlepiej uzmysławia zestawienie pojemności najpopularniejszych nośników danych. Jeden mały, plastikowy krążek o średnicy 12 cm mieści tekst odpowiadający ok. 280 tys. stronom

maszynopisu, czyli trzem dużym tomom encyklopedii lub 470 3,5 calowym dyskietkom wysokiej gęstości. Oszczędność miejsca i kosztów staje się oczywista.

Dopiero w ostatnich latach liczba zainstalowanych napędów CD-ROM osiągneła poziom pozwalający potencjalnym wydawcom tak zapisanej informacji na poważne rozważenie opłacalności zaangażowania się w elektroniczną działalność wydawniczą. Szacuje się, iż obecnie na świecie użytkowanych jest ok. 4 mln napędów CD-ROM, z czego 1 mln w krajach EWG. Na rynku coraz częściej oferowane są komputery PC, standardowo wyposażone w te napędy. Związane jest to przede wszystkim ze znaczną obniżką cen tych urządzeń. Ich koszt jeszcze w 1986 r. wynosił ok. 10 tys. DM, podczas gdy dziś są one dostępne już od 360 DM.

Liczba dostępnych na rynku tytułów CD-ROM rośnie według opublikowanych na tegorocznym CeBIT danych, o 100% rocznie, a ogólnoświatowa oferta obejmuje już ponad 2500 tytułów, z czego ok. 1/3 pochodzi z Europy. Ciągle jeszcze ponad 50% z nich, to banki danych gospodarczych technicznych i prawnych. Jednak w ciągu ostatnich dwóch lat największy przyrost zanotowały, doskonale nadające się do wykorzystania tej techniki, zastosowania

multimedialne.

Według obliczeń firmy NEC, koszty zapisania 1 MB informacji na tradycyjnym nośniku papierowym wynoszą ok. 15 DM, na CD-ROM 0,004 DM. Wersja papierowa jest więc 3750 razy droższa od wersji optycznej! Porównanie to nie uwzględnia kosztów magazynowania ogromnych ilości papieru i związanych z tym kłopotów. Atrakcyjność tej techniki, np. dla zastosowań bibliotecznych, staje się tak oczywista, iż należy spodziewać się wyparcia tradycyjnych technik, jak papier czy mikrofiszki.

CD-ROM (Compact Disc Read Only Memory) wywodzi się w prostej linii od znanej w elektronice "rozrywkowej", od wielu lat płyty kompaktowej - CD-A (Compact Disc Audio) i jest definicją standardu specyfikującego struktury danych tego nośnika opisanego w specyfikacji "Red Book". Należy zwrócić uwagę, iż określenia CD-ROM używa się często niesłusznie jako synonimu dla wszelkich optycznych technik zapisu informacji dostępnych obecnie na rynku.

Termin CD-ROM oznacza fizycznie istniejący srebrny krążek służący jako nośnik danych o pojemności 650 MB, pozwalający wyłącznie na odczyt zapisanych na nim informacji. Nie mogą być one kasowane ani zmieniane. Dane zapisywane są w procesie produkcji, tylko na jednej stronie krążka, o średnicy 12 cm i grubości 1,2 mm.

"Domowa" płyta kompaktowa została przedstawiona w 1979 r. W końcu 1985 r. główni producenci sprzętu i oprogramowania spotkali się w kalifornijskim hotelu "High Sierra", w celu wypracowania pierwszych standardów struktur i sposobów zapisu danych na nośnikach optycznych. Wypracowane wtedy propozycje rozwiązań stały się szybko zaakceptowanym standardem określanym jako High Sierra Norm, przejętym póżniej przez Międzynarodową Organizację Standaryzacyjną (ISO), jako oficjalna norma ISO 9660. Normalizacja ta dawała producentom wytyczne, którymi mieli się kierować w swych dalszych pracach badawczo-rozwojowych, dotyczących wykorzystania CD jako nośnika informacji.

Obowiązujące dzisiaj standardy dotyczące zapisu danych na nośnikach optycznych zawarte są w następujących dokumentach ISO: Red Book, Green Book, Yellow Book, Orange Book oraz we wspomnianej normie ISO 9660. Red Book zawiera ogólny standard "muzycznej" płyty kompaktowej, zaakceptowany dzisiaj przez większość producentów. Na bazie tego dokumentu stworzono Yellow Book, definiujący standard dla CD-ROM. Opisuje on m.in. format ścieżki, na której zapisywane są dane (w odróżnieniu od dysku twardego, którego ścieżki ułożone są koncentrycznie - ścieżka na CD-ROM ma przebieg spiralny i długość 5 tys. m) i inne wymogi dotyczące fizycznej struktury nośnika.

W 1989 r. przedstawiony został, stworzony przez Philipsa, Sony i Microsoft, standard CD-ROM-XA, przyjęty jako rozszerzenie Yellow Book. Jego głównym celem było stworzenie pomostów pomiędzy różnymi systemami i standardami. Napędy spełniające wymogi tej normy pozwalają na odczytywanie danych nie tylko z CD-ROM, lecz także z CD-I (Compact Disc Interactive - specyficzne zastosowanie Philipsa zdefiniowane w Green Book), CD-A (czyli płyty kompaktowej audio), CD-WORM (Write Once Read Many - czyli jednokrotnie zapisywalnych dysków optycznych zdefiniowanych w Orange Book), a nawet dysków optycznych wykorzystywanych w fotografii (Photo-CD). Powstał w ten sposób ogólny standard łączący liczne zastosowania optycznych technologii pamięci.

Szczególnie ciekawą wydaje się możliwość współpracy z "fotograficznymi" CD (np. z Kodak Photo-CD, zawierającym do 100 fotografii o rozdzielczości 2048x3072 pkt). Zdjęcia urlopowe, dokumentacja nieruchomości czy posiadanych kosztowności lub dzieł sztuki, mogą być przechowywane w tani i oszczędzający miejsce, sposób. Są one w każdej chwili dostępne i możliwe do wykorzystania w innych technikach, jak druk czy multimedia.

Istotnym mankamentem napędów CD-ROM jest ich powolność. Oferowana szybkość transmisji 300 kb/s i czas dostępu 300-650 ms nie są wynikami oszałamiającymi, w porównaniu z parametrami współczesnych dysków twardych. Dopiero w zaprezentowanych ostatnio, jednak stosunkowo drogich, urządzeniach, szybkość transmisji została podwojona. Wspomniany mankament związany jest z faktem, iż dane zapisane są na całym dysku z tą samą gęstością. Głowica odczytująca wymaga stałej szybkości odczytu danych, co wymusza stałe dopasowywanie szybkości obrotów dysku w zależności od położenia głowicy. To stałe przyspieszanie i zwalnianie dysku bardzo utrudnia przyspieszenie procesu odczytu danych.

Do głównych obszarów zastosowań CD-ROM należą obecnie te obszary informacyjne, w których mamy do czynienia z dużą ilością informacji, nie podlegającej bezustannym zmianom. Jest to idealne rozwiązanie dla takich zastosowań jak: encyklopedie, słowniki, katalogi, graficzne banki danych (np. mapy i atlasy) dokumentacja techniczna, czy katalogi części zamiennych (zamiast mikrofiszek). Tak więc do głównych "klientów" tej techniki należeć będzie edukacja i inne formy szkolenia, administracja państwowa (rejestry sądowe, legislacyjne banki danych) oraz archiwizacja danych masowych i zastosowania multimedialne, pozwalające na interaktywne wykorzystanie tekstów, dżwięków, obrazu i animacji. Szczególnie multimedia, poprzez swoją atrakcyjność i interaktywność wydają się doskonałym i niedrogim rozwiązaniem w szeroko pojętej edukacji. Pozwalają one na największą efektywność nauczania, zgodnie z regułą, według której uczący się zapamiętuje tylko 20% z tego co słyszy, 30% z tego co widzi, 70% z tego co czyni, ale aż 90% z tego co czyni, widzi i słyszy.

Wraz z popularyzacją napędów czytających dyski optyczne, wśród użytkowników PC, CD-ROM może okazać się wygodną formą dystrybucji, coraz bardziej przecież złożonego oprogramowania.

CD-ROM może także stać się poważnym konkurentem dla systemów informacyjnych, działających w czasie rzeczywistym, oczywiście poza zastosowaniami, gdzie najważniejsza jest aktualność danych (jak systemy giełdowe czy cały współczesny rynek finansowy). Pewnym jest jednak, iż wielu brokerów informacyjnych uwzględni w swej ofercie CD-ROM, jako tańsze od systemów Online źródło informacji.