Rosnące wyzwania gospodarcze wymagają innowacyjnych metod zarządzania przedsiębiorstwami. Czy można jednak zarządzać innowacjami? Autorzy raportu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO - World Intellectual Property Indicators) na temat innowacji są zdania, że posiadanie praw własności intelektualnej jest istotnym elementem strategii innowacyjnych firm na całym świecie (patrz: artykuł Doroty Konowrockiej "Polska za mało inwestuje w B&R", Computerworld z 14 grudnia 2011 r.). Jednocześnie zarządzanie innowacjami w sferze IT zawęża się często do ich czysto technologicznego wymiaru. Skoro istnieją Systemy Zarządzania Bazami Danych (DataBase Management Systems), to czy wystarczy mieć "najnowocześniejszą" bazę danych, aby być najbardziej innowacyjnym w tym obszarze?

Odpowiadając krytycznie na tak postawione pytanie, warto się przyjrzeć etymologicznym korzeniom terminu management, sięgającym tradycji włoskiego kunsztu jeździeckiego - mannegiare. Otóż nie wystarczy mieć formalnie najnowocześniejszy produkt (w tym ostatnim przypadku najszybszego konia), aby wygrać wyścig. Tak na parkurze, jak i w gospodarce potrzebni są jeszcze jeźdźcy, czyli menedżerowie. Ale potrzebna jest także publiczność, a więc klienci.

Jednocześnie innowacje są wzajemnie powiązane systemowo. Auta nie wymyślono tylko dlatego, że istniały drogi, a dróg nie budowano wyłącznie dlatego, że panowie Daimler i Benz opantentowali silnik spalinowy. Oba elementy wiązały się ze sobą infrastrukturalnie w długim procesie, ale jedno jest pewne: autostrady nie mają racji bytu bez pojazdów, a samochód bez drogownictwa byłby tylko ekstrawaganckim kuriozum.

Kręte drogi ewolucji

Tymczasem biznesowe procesy innowacyjne oraz bioewolucyjne wykazują uderzające analogie. W naturze doskonalenie gatunków polega na mutacjach i selekcji. Podobne dwie fazy odnajdziemy w gospodarce. Pierwsza faza odpowiada zatem pojawieniu się innowacji, czyli swego rodzaju mutacji stanu poprzedniego. Nie każda innowacja zostanie jednak zaakceptowana przez rynek - podobnie jak w "końskim" przykładzie: drogie zwierzęta będą miały sportową rację bytu tylko wtedy, gdy zainteresowana nimi publiczność będzie wnosić opłaty. Faza innowacyjnych "mutacji" wymaga istnienia uzdolnionych elit - wynalazców - motywowanych przez społeczeństwo. W fazie drugiej - "selekcji" - decyduje już tylko społeczeństwo, czyli my wszyscy.

Kręte są drogi owych decyzji, a z całą pewnością w znacznej mierze wykraczają poza techniczne cechy innowacji. Warto docenić i te aspekty, aby nie powtarzać japońskich błędów z lat 70. ubiegłego stulecia. Próbowano wówczas generować potrzeby konsumpcyjne społeczeństwa w zakresie wideotelefonii. Technicznie przedsięwzięcie było realne, a przy masowej produkcji sprawnie dokonałby się oczekiwany spadek cen nowych wyrobów. Inżynierom i menedżerom zabrakło jednak fantazji dla wcześniejszego zorganizowania odpowiednich badań socjologicznych. Te zaś już później wykazały, że przeciętny użytkownik telefonu wcale nie miał zamiaru rezygnować z atmosfery intymności, pryskającej natychmiast podczas kontaktu wzrokowego między rozmówcami.

Psychologiczny komfort komunikacyjny, rozumiany w zależności od gustu zarówno jako brak obrazu rozmówcy albo właśnie jako opcja wideo, ma jednak swoją cenę. Globalizacja prowokująca do uciążliwych i kosztownych podróży służbowych owocuje zatem rosnącą liczbą aplikacji wideokonferencyjnych. Z drugiej strony, rośnie przepustowość sieci teleinformatycznych oraz jakość urządzeń (mobilnych) przy ich (relatywnie) spadającym koszcie. Wypadkowa tych ekonomiczno-technicznych sił jest prognozowana (według Frost & Sullivan) do roku 2015 na dynamiczny, bo niemal 20-proc. rozwój rocznie.

Oznacza to podwojenie się potencjału branży w ciągu kilku lat, a przecież oprócz "dużych" i płatnych instalacji, z osobnymi pomieszczeniami i "awatarowymi" ścianami monitorów, mamy także spontaniczną dynamikę prostszych rozwiązań desktopowych: od Skypo-podobnych VoIP (Video over IP) do zorientowanych na zdalny monitoring rozwiązań typu VNC (Virtual Network Computing), TeamViewer, Netviewer czy NRC (Netop Remote Control). Dodajmy, że w tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z ćwierćwiekowym jubileuszem - pierwsza wersja tego systemu dla DOS-a została opublikowana w roku 1987.

Przewidywanie nieciągłości

Rozwój cywilizacyjny innowacji wiąże się z krzywą S (rys.1). Każda technologia wymaga początkowo znacznych nakładów, aby osiągnąć fazę rozkwitu i wreszcie nasycenia, związanego z jej wyeksploatowaniem. Problem prognozowania polega na tym, że w miejscu, w którym osiągamy maksima (optima) efektywności dla danego typu technologii, pojawia się nowa krzywa S i dalszy rozwój zaczyna przebiegać według podobnego schematu, na wyższym poziomie. Ów przeskok z krzywej na krzywą jest właśnie punktem nieciągłości charakterystyki całego rozwoju w określonym obszarze. Jego przewidzenie jest niezwykle trudne.

Stąd duża rola etapu poszukiwania w firmach idei innowacyjnych. Badania konsorcjum NovaNet, obejmujące kilkaset przedsiębiorstw przemysłowych, pokazują rosnącą rolę internetu w tej fazie (tab. 1), a zwłaszcza wyszukiwarek jako źródła gromadzenia idei oraz uniwersalnego portalu pozwalającego na dostęp do fachowej wiedzy w sieciowych encyklopediach czy na stronach specjalistycznych (naukowych, branżowych). Mniejsze znaczenie przypisuje się informacjom dostępnym na forach społecznościowych, konsumenckich czy blogerskich. Natomiast w fazie oceny idei innowacyjnych rola internetu jest kluczowa w kontekście dostępu do patentowych baz danych.

Bazy danych Europejskiego Urzędu Patentowego (http://www.epo.org/) czy Światowy Indeks Patentowy Derwenta DWPI (Derwent World Patents Index) zawierają po kilkadziesiąt milionów informacji patentowych, a liczba ich rośnie w tempie około 1 mln rocznie. Owe statystyki prezentowane są często, niczym listy olimpijskich medali, jako dowód innowacyjności określonego państwa. Owszem, istnieją związki między liczbą zarejestrowanych patentów a poziomem rozwoju gospodarczego, ale cywilizacyjnie rosnąca rola informatyki, paradoksalnie, wypacza ten obraz. Patenty software’owe są bowiem zjawiskiem nowym i niejednoznacznie uregulowanym prawnie.