O Narodowym Programie Foresight Polska 2020 rozmawiamy z prof. dr. hab. Michałem Kleiberem, prezesem Polskiej Akademii Nauk.

Gdy rozmawiałem z szefami firm teleinformatycznych o Narodowym Programie Foresight „Polska 2020” i wynikających zeń scenariuszach rozwoju, patrzyli na mnie z niedowierzaniem, jak można zajmować się czymś tak nieprzewidywalnym, jak prognozowanie przyszłości. Natomiast to samo pytanie nie budziło absolutnie zdziwienia u urbanistów czy architektów. Dla nich świat za 12 lat to już jutro. Komu zatem przydadzą się rozważania z Programu Foresight?

Horyzont czasowy jest różny w poszczególnych sektorach gospodarki. W przemyśle teleinformatycznym trzy lata to cała epoka, ale w energetyce mierzy się czas ćwierćwieczem lub nawet okresami trzydziestoletnimi. Od podjęcia decyzji o wybudowaniu nowej elektrowni lub chociażby nowego bloku energetycznego do uruchomienia mijają lata. Tym bardziej trzeba mieć w zanadrzu kilka scenariuszy – pozytywnych, negatywnych i neutralnych - aby zawczasu zareagować na okoliczności utrudniające realizację inwestycji.

W szerszym zakresie scenariusze rozwoju winny posłużyć politykom w przygotowaniu długofalowej strategii rozwoju kraju, następnie zaś w realizacji polityki naukowej, technicznej i innowacyjnej państwa oraz stać się narzędziem rozwijania w społeczeństwie kultury myślenia o przyszłości. Tak oto program Foresight włącza przedstawicieli władzy publicznej, przemysłu, mediów, organizacji pozarządowych, organizacji badawczych itp. do otwartej, ukierunkowanej dyskusji nad przyszłością. Nie można przecież zignorować wiedzy kilku tysięcy specjalistów, którzy zadali sobie trud udziału w tym programie badawczym. Wkrótce wystartuje Foresight poświęcony ochronie zdrowia, w który zamierzamy zaangażować 30 tys. osób. Scenariusze, które wówczas powstaną będą istotnym dokumentem w publicznej debacie – vox populi, vox Dei!

Foresight - jako nowoczesne narzędzie planowania - wskazuje na najbardziej akceptowane społecznie sektory gospodarki i działania, na których powinna się koncentrować finansowa pomoc państwa. Ponadto wyniki Foresightu pozwalają na kształtowanie regulacji prawnych w sposób służący poprawie warunków funkcjonowania przedsiębiorstw przy zachowaniu lub zwiększeniu korzyści ekonomicznych państwa.

Jako historyk powielekroć dyskutowałem nad tzw. scenariuszami alternatywnymi, co by było, gdyby… np. Polska sprzymierzyła się z III Rzeszą i jako jej sojusznik wyruszyła na wojnę przeciwko Rosji Sowieckiej, tak jak to uczyniły Rumunia czy Węgry. To wymuszało analizę różnych czynników mających wpływ na taki, ale nie inny przebieg wydarzeń. Współtworząc scenariusze rozwoju w Polu Badawczym „Informatyka i telekomunikacja” doświadczyłem sytuacji a rebours: musieliśmy ustalić zewnętrzne i wewnętrzne czynniki rozwoju w perspektywie 12 lat i na ich podstawie napisać scenariusze pozytywny i negatywny, przekonani, że i tak przyszłość nie będzie ani dobra ani zła, lecz objawi się… hm, inaczej. Jaka jest skuteczność takiej metody programowania przyszłości?

Notabene Foresight to proces zastosowany po raz pierwszy przez Japonię w 1970 r. i upowszechniony na świecie na przełomie XX i XXI w. w takich krajach, jak Stany Zjednoczone, Holandia, Niemcy, Wlk. Brytania, Nowa Zelandia, Szwecja, a także na Węgrzech i w Czechach. W Polsce program Foresight rozpoczęliśmy na przełomie 2003 i 2004 r. Wówczas wystartował Pilotażowy Projekt Foresight w polu badawczym „Zdrowie i Życie”. Dwa lata później mogliśmy rozpocząć właściwy, który dobiegł właśnie końca.