Wreszcie spełnia się marzenie kilku pokoleń informatyków. Kancelaria Sejmu podjęła się tzw. algorytmizacji prawa za pomocą XML. To rewolucja godna Lidera Informatyki.

Załóżmy, że do laski marszałkowskiej trafiają trzy projekty ustaw na ten sam temat: rządowa, poselska i obywatelska (jest to możliwe po zebraniu 100 tys. podpisów). Czym się one różnią? Prawdopodobnie Marszałek Sejmu poprosiłby Biuro Legislacyjne o zestawienie różnic w tekstach. Jeszcze niedawno takie zlecenie legislatorzy okupiliby kilkudniową, benedyktyńską pracą. Teraz wystarczy nacisnąć Enter, by różnice pojawiły się na ekranie. To zasługa ustandaryzowania tekstów aktów prawnych w formacie XML.

Sejmowy SET

Od lat w głowach informatyków Kancelarii Sejmu RP dojrzewał pomysł na algorytmizację prawa. Katalizatorem zmian stała się afera Lwa Rywina związana ze zmianami w ustawie medialnej. Jak sprawnie zorganizować proces legislacyjny, aby uniknąć wkradania się w tekst projektów aktów prawnych takich "cudeniek" jak sformułowanie "lub czasopisma"?

W końcu System Informacyjny Sejmu (www.sejm.gov.pl) umożliwia wgląd w proces legislacyjny na każdym etapie tworzenia prawa, od projektu ustawy, poprzez stenogramy z dyskusji na sesjach plenarnych i w komisjach sejmowych, aż do ostatecznej wersji przyjętej/odrzuconej w głosowaniu. Brakowało kropki na "i", czyli wyeliminowania papieru jako jedynego pewnego nośnika przedkładanego projektu ustawy i nade wszystko ścisłego przestrzegania Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej".

"Jeżeli ustawa ma 50 nowelizacji, to nie da się jej czytać, tak żeby mieć na papierze i tekst, i wszystkie zmiany" - tłumaczy Zbigniew Jabłoński, dyrektor Ośrodka Informatyki Kancelarii Sejmu. "Musi powstać roboczy tekst ujednolicony, oddający stan prawa na dziś. Tworzony System Edycji Tekstów wykorzystujący XML daje taką możliwość i nie wymaga żmudnej pracy legislatorów po godzinach".

System Edycji Tekstów (SET) uwzględnia wszystkie nowelizacje ustaw po pierwotnych publikacjach. Poseł przygotowując nową poprawkę do ustawy może sobie zażyczyć pokazania tekstu ujednoliconego na dowolną datę. "Jak to możliwe? Tłumaczymy wszystkie teksty ustaw na XML. Nasz automat tłumaczący ściśle przestrzega zasad zawartych we wspomnianym rozporządzeniu. Stosujemy zatem algorytm na prawo" - tłumaczy Władysław Baksza, szef Wydziału Edycji Tekstów Biura Legislacyjnego. "Najstarszy tekst, jaki był przekładany na XML, powstał 37 lat temu. Przez ten okres obrósł dziesiątkami zmian. Ale system musi je wszystkie uwzględniać" - dodaje.

Ostatnio pod obrady Komisji Sejmowej trafiły cztery projekty ustawy zmieniającej prawo spółdzielcze: dwa rządowe i dwa poselskie. By zrozumieć kierunek zmian, Komisja poprosiła Biuro Legislacyjne o sporządzenie dokumentu ukazującego proponowane zmiany na tle obowiązującego prawa. SET umożliwił natychmiastowe wykonanie tego zadania.

Wystarczy wspomnieć, że w interpretacji stanowionego prawa ważne są nie tylko przecinki, średniki, ale również przypisy, w których odnosi się do wszelkich unijnych regulacji. Toteż zmiana prawa musi uwzględniać odwołania do dyrektyw i rozporządzeń UE.

Zmiany na lepsze

Zbigniew Jabłoński i Władysław Baksza uważają, że upowszechnienie w Sejmie Systemu Edycji Tekstów umożliwi posłom pisanie nowych ustaw lub proponowanie zmian bezpośrednio w tym edytorze. Będą mogli na bieżąco śledzić konsekwencje swoich zmian. Na razie SET służy legislatorom.

Doświadczenia sejmowych prawników i informatyków znajdą odzwierciedlenie w rozporządzeniu ministra właściwego ds. informatyzacji (czyli ministra spraw wewnętrznych i administracji) w sprawie wymagań technicznych dokumentów elektronicznych, zawierających akty normatywne, elektronicznej formy dzienników urzędowych oraz warunków ich publikowania i udostępniania. Odtąd XML stanie się codziennością w stanowieniu prawa, tak jak przekazywanie projektów ustaw z Kancelarii Prezesa Rady Ministrów drogą elektroniczną.

Kancelaria o krok do przodu

Na tle starań Kancelarii Sejmu o algorytmizację prawa dotychczasowe jej dokonania nabierają dodatkowych rumieńców. Przypomnijmy je.

W obsłudze administracyjnej Sejmu i Kancelarii Sejmu standardem jest system SAP R/3. "Wdrożenie systemu było bardzo trudnym procesem" - przyznaje Zbigniew Jabłoński. Dziś Kancelaria Sejmu użytkuje wszystkie, oprócz Sprzedaży, podstawowe moduły systemu SAP R/3 - od Rachunkowości, Kontrolingu, poprzez Rachunkowość budżetową, Majątek trwały, do Zaopatrzenia, Gospodarki materiałowej oraz Zarządzania kadrami i płacami. To tzw. Zintegrowany System Obsługi Administracyjnej.

Kiedy się korzysta z takiego systemu, to łatwiej dostrzec miejsca, gdzie można oszczędzać. Jeszcze trzy lata temu parlamentarzysta otrzymywał średnio 1 m3 papieru na każdy temat. "Trafiał do niego każdy druk sejmowy, bez względu na to, czy był nim zainteresowany, czy też nie" - obrazuje sytuację Zbigniew Jabłoński. Zarazem rosły zasoby sejmowego serwisu internetowego. Aż się prosiło, by posłowie również zaczęli z tego korzystać. "Stosowną decyzję podjął wreszcie w poprzedniej kadencji ówczesny marszałek Marek Borowski. Od 1 stycznia 2003 r. poseł otrzymuje pocztą elektroniczną informację o udostępnieniu w serwisie WWW druku sejmowego" - podkreśla.

Ta decyzja pozwoliła obniżyć koszty średnio o 30%. Stała się zalążkiem pracy grupowej. Najważniejsze jednak, że dokument w postaci elektronicznej otrzymał wreszcie priorytet przed papierowym. Odtąd posłowie, jeśli chcą mieć w ręku projekt ustawy, to albo poproszą o wydrukowanie Kancelarię Sejmu, albo sami to zrobią, korzystając ze sprzętu biur poselskich.

Te znowuż korzystają z outsourcingu w zakresie informatyki. "Od roku 1994 r. do zakończenia III kadencji Sejmu posłowie w 460 biurach poselskich otrzymywali, jako standardowe wyposażenie biura, zestaw komputerowy z oprogramowaniem. Eksploatacja tego zestawu, włączając w to organizację usługi transmisji danych, leżała po stronie biur poselskich" - opowiada Zbigniew Jabłoński. W roku 2002 powierzono pełną obsługę informatyczną biur poselskich na zasadach outsourcingu firmie zewnętrznej. "Częścią usługi jest dostęp każdego biura do Internetu na gwarantowanym umową poziomie o przepustowości min. 1 Mb/s (1 Mb/s przy łączu asymetrycznym: «do» 1 Mb/s, «od» 256 kb/s). Usługodawca dba o prawidłowość funkcjonowania sprzętu i oprogramowania oraz dostępu do sieci i jej bezpieczeństwo, pełni także rolę administratora" - mówi Zbigniew Jabłoński. Ostatnia umowa z firmą Betacom opiewa na sumę ponad 9 mln zł brutto. Ale za tą cenę ustabilizowały się warunki pracy biur i jest możliwa elektroniczna dystrybucja dokumentów sejmowych.

Wspomnijmy jeszcze o sposobie głosowania w Sejmie. To właśnie wtedy kolejny raz posłowie spotykają się z informatyką sejmową, wykorzystując w tym celu kartę mikroprocesorową. Użytkowany tutaj system obsługi głosowań uchodzi za najlepszy w Europie. "Umożliwia on minimalizację czasu trwania głosowań" - wyjaśnia Zbigniew Jabłoński. Wobec częstych przypadków konieczności przegłosowania kilkuset wniosków jednego dnia korzyść ze stosowania systemu jest oczywista. Ponadto pozwala automatyzować głosowania "na listę" (przykładowo, w wyniku rezygnacji z konieczności zbierania i liczenia głosów w sposób "klasyczny" na wybór członków Trybunału Konstytucyjnego Sejm potrzebuje 2 min, a nie kilku godzin). Technologia, zastosowana do wykonania oprogramowania, pozwala na wprowadzenie skomplikowanych zmian - wynikających np. ze zmian w regulaminie Sejmu - w krótkim czasie. Być może za rok legitymacje poselskie zostaną wyposażone w podpis elektroniczny.

To wszystko pokazuje, jak wiele mogą zdziałać informatycy w sojuszu z władzami danej instytucji spokojem i wytrwałością.