W optymalizacji kosztów związanych z budową i eksploatacją infrastruktury ważne są zagadnienia dotyczące jej współdzielenia przez wiele podmiotów. Ekstremalnym przypadkiem współdzielenia zasobów jest koncepcja operatora wirtualnego.

Przypadki współdzielenia infrastruktury znane są już od dłuższego czasu w telefonii komórkowej, np. współdzielenie masztów stacji bazowych (niezwykle istotne w sieciach wymagających gęstego rozmieszczenia stacji bazowych). Jednak koncepcja tzw. wirtualnego operatora komórkowego MVNO (Mobile Virtual Network Operator) to sprawa zdecydowanie nowsza.

Atutem elastyczność

Operatorzy MVNO rozpoczęli działalność w tych krajach, w których stopień penetracji rynku telefonii mobilnej był duży, a co za tym idzie istniała spora konkurencja. Idea takiego przedsięwzięcia jest dość prosta. Podmiot gospodarczy po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia ze strony krajowego urzędu regulacyjnego prowadzi negocjacje z istniejącymi operatorami, dysponującymi własnymi sieciami, i wykupuje u nich hurtowo czas rozmów oraz prawo obsługi swoich przyszłych abonentów w innych sieciach.

Daje to duże możliwości funkcjonowania, zarówno pod finansowymi, jak i organizacyjnymi względami. Znacznie mniejsza złożoność struktury organizacyjnej operatora MVNO w stosunku do tradycyjnego operatora komórkowego (MNO) umożliwia mu zdecydowanie szybsze i bardziej efektywne reagowanie na wymagania rynku, szczególnie w zakresie tzw. usług dodanych. Z kolei operator udostępniający infrastrukturę - ze względu na sporą bezwładność organizacyjną - w większości przypadków nie jest w stanie działać odpowiednio elastycznie, dlatego korzystnym dla niego rozwiązaniem jest udostępnienie odpowiednich zasobów operatorowi MVNO, pełniącemu w tym przypadku funkcję dostawcy usług. Taki model jest szczególnie istotny w kontekście sieci UMTS, w których istotny nacisk kładzie się na różnego rodzaju usługi dodane, kreowane w ramach modułu IP Multimedia Subsystem (bloku funkcjonalnego podsieci pakietowej w UMTS).

Sposób na MVNO

Z technicznego punktu widzenia istnieją dwa sposoby realizacji koncepcji operatora wirtualnego. Pierwszy z nich zakłada jedynie konieczność budowy systemów CCBS (Customer Care and Billing System) po stronie operatora MVNO. Tego typu systemy są odpowiedzialne za obsługę abonentów (zarządzanie taryfami, definicje usług itp.) oraz realizację billingu. W praktyce przekłada się to na konieczność posiadania własnego rejestru HLR (Home Location Register) i systemu billingowego - rys. 1. Oczywiście, przy tej konfiguracji pole manewru przy wprowadzaniu nowych usług jest znikome, dlatego tacy operatorzy MVNO najczęściej nie wprowadzają żadnej wartości dodanej.

Drugie podejście zakłada bardziej rozbudowaną infrastrukturę po stronie operatora wirtualnego. Chodzi tu przede wszystkim o centrale (MSC) oraz bramy centralowe (GMSC) do innych sieci (np. PSTN), tak jak przedstawiono to na rys. 2. Taka strategia umożliwia znaczną rozbudowę i modyfikację oferty MVNO. Przykładem może tu być możliwość wyboru operatora w odniesieniu do połączeń międzynarodowych (operatorzy oferują różne stawki na tych samych kierunkach i różną jakość obsługi). Operator MVNO może następnie dokonać rozbudowy swojej infrastruktury, np. o platformę inteligentną itp. Może też dojść do współdzielenia lub dzierżawy stacji bazowych. Analizy pokazują, że przy tego typu podejściu warto jest stosować stopniową rozbudowę sieci - od prostej centrali GMSC do złożonej struktury central z dedykowanymi punktami styku z innymi operatorami oraz platformą IN przy wykorzystaniu sieci dostępowej operatora komórkowego.

W kontekście nowych usług związanych z sieciami pakietowymi i popularnością aplikacji opartych na protokole TCP/IP wadą obu przedstawionych rozwiązań jest brak możliwości zaoferowania usług niezależnych od operatora udostępniającego infrastrukturę. W praktyce oznacza to konieczność sprowadzenia wartości dodanej do usług głosowych, a to może stać się istotną przeszkodą w dalszym rozwoju MVNO. Jak twierdzą specjaliści, w związku z licznymi problemami związanymi z implementacją opisanych wcześniej koncepcji MVNO (brak realnej wartości dodanej) obszar działań MVNO powinien ewoluować w kierunku niezależnego dostawcy zarówno usług głosowych, jak i transmisji danych. Jedną z propozycji jest koncepcja takiego operatora MVNO, który oprócz wspomnianych wcześniej rozwiązań ma własną infrastrukturę IMS (IP Multimedia Subsystem) - oczywiście, dotyczy to przyszłych sieci 3G. Blok IMS umożliwia świadczenie różnego rodzaju usług opartych na sieciach pakietowych. Przykładem może być popularna już w wielu krajach usługa push to talk (wykorzystuje ona protokół SIP i system IMS). W takim scenariuszu operator MVNO ma dostęp do interfejsu Gi (interfejs do łączenia sieci GPRS z zewnętrznymi sieciami pakietowymi) operatora udostępniającego infrastrukturę, co umożliwia mu uruchomienie usług przy użyciu systemu IMS. Na rys. 3 przedstawiono kompleksową architekturę systemu UMTS wg wersji 5 standardu 3GPP (wraz z blokiem IMS).

Sukces ze znaną marką

Na świecie usługi MVNO nie są już zupełną nowością, ale ich wdrożenie jedynie w nielicznych przypadkach zakończyło się sukcesem. Analizy różnych rynków pokazują, iż podstawowymi wymogami dla MVNO są stabilność rynku i stosunkowo niewielka konkurencja. Stwarza to w miarę optymalne warunki do rozwoju operatorów MVNO. Przykładem są tu takie kraje, jak Niemcy, Francja lub Wlk. Brytania. W krajach o silnej konkurencji operator MVNO działający z wykorzystaniem standardowego modelu hurtowej odsprzedaży minut ma bardzo utrudnione warunki działania i w tym przypadku brak atrakcyjnej oferty usług dodanych uniemożliwia jego start. Dobrym przykładem tego zjawiska jest rynek telefonii we Włoszech (aż sześciu operatorów rzeczywistych sieci uniemożliwia uruchomienie usług MVNO).

Wzorcowym przykładem udanego startu operatora MVNO jest koncern Virgin, którego działanie koncentruje się w Wlk. Brytanii, Australii i USA. Analizy pokazują, iż podstawą sukcesu Virgin Mobile okazały się znana marka i agresywna kampania reklamowa, adresowana głównie do ludzi młodych. Poza tym operowanie na różnych rynkach (przemysł muzyczny, artykuły spożywcze itp.) umożliwiło realizację projektu na znacznie szerszą skalę. Jednym z głównych problemów związanych z koncepcją MVNO jest dystrybucja aktywacji, dlatego też firma dysponująca odpowiednimi kanałami dystrybucyjnymi w łatwy sposób może osiągnąć zaplanowaną penetrację rynku. W Wlk. Brytanii podpisanie przez Virgin umowy z siecią One-2-One w połączeniu z atrakcyjną i elastyczną ofertą cenową umożliwiło pozyskanie ok. miliona abonentów (głównie z segmentu abonentów indywidualnych i SOHO).