Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA (GPW, Warsaw Stock Exchange) to spółka, która po 2 latach istnienia na stałe weszła do serwisów mass mediów. Informacje z odbywanych obecnie 5 razy w tygodniu sesji giełdowych (3 razy akcje i obligacje na rynku powszechnym oraz 5 razy obligacje na rynku blokowym) przekazywane są w serwisach krajowych, (np. radiowych, telegazecie) oraz zagranicznych Reutera i Telerate. Utworzono również własny Komputerowy Serwis Informacyjny Giełdy (KING) i wydawany jest biuletyn "Ceduła". Przekazywane są prognozy o rynku kapitałowym (papierów wartościowych - akcji i obligacji), wyniki notowań akcji, obroty i wskaźnik giełdowy WIG (Warszawski Indeks Giełdowy).

Aktualnie na rynku podstawowym (tworzą go podmioty dopuszczone przez Komisję Papierów Wartościowych) znajduje się 18 spółek, obrotem akcji których zajmują się 23 domy maklerskie znaczących banków krajowych. Przez ostatnie kilkanaście tygodni na Giełdzie niemal nieprzerwanie trwa hossa, co oznacza wzrost zainteresowania klientów papierami wartościowymi. Bessa Giełdzie na razie raczej nie grozi, a w obliczu szturmów na banki tłumów chętnych do posiadania nowo emitowanych akcji, zarząd Giełdy był zmuszony zaproponować trzy warianty sprzedaży akcji nowych spółek bezpośrednio na giełdzie, co zapobiegnie niepotrzebnym przepychankom.

Cel i zadania giełdy papierów wartościowych

Aby mówić o komputeryzacji Giełdy, a więc o systemach i sprzęcie informatycznym, konieczne jest przedstawienie jej zadań oraz dynamiki wzrostu liczby notowanych spółek, a co za tym idzie ilości papierów wartościowych, wzrostu obrotów oraz liczby domów maklerskich zajmujących się obrotem akcji. O ile w pierwszej sesji giełdowej (16.04.1991) uczestniczyło 7 domów maklerskich, oferujących akcje 5 spółek, przy 112 zleceniach i obrocie 19,9 mln zł (słownie: dziewiętnaście milionów dziewięćset tysięcy złotych), to obecnie uczestniczą w sesjach 23 domy maklerskie, sprzedawane są akcje 18 spółek, wpływa niekiedy nawet kilkanaście tysięcy zleceń, a wartość obrotów sięga setek miliardów złotych. Tylko w 1992 r. osiągnięto 5-krotny wzrost obrotów giełdy, a obserwowany jest dalszy. Zgodnie z ustawami, GPW winna zapewniać:

- koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego, w celu kształtowania powszechnego kursu

- bezpieczny i sprawny przebieg transakcji kupna i sprzedaży oraz rozliczeń

- upowszechnianie informacji umożliwiających dokonanie oceny aktualnej wartości papierów wartościowych.

Rynek akcji

Model funkcjonalny obrotu giełdowego (rys. 1) to sieć działań giełdowej transakcji kupna lub sprzedaży akcji spółek; od klienta, którym może być osoba fizyczna lub prawna, poprzez maklera (biuro maklerskie banku) i Giełdę, gdzie ustalany jest kurs po agregacji zgromadzonych danych, oraz dokonywany proces rozliczeń za pośrednictwem wydzielonego działu Giełdy noszącego nazwę Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych (KDPW). Wiadomo już, że KDPW - obecnie całkowicie wchodzący w skład Giełdy - w przyszłym roku zostanie wydzielony jako odrębna instytucja.

Klienci posiadający konto w biurze maklerskim dokonują zlecenia kupna lub sprzedaży akcji, określając ich liczbę oraz limit ceny (maksymalny poziom jako kupujący, lub minimalny jako sprzedający). Można również spotkać zlecenia po kursie dnia (PKD), wszystko albo nic (WAN) oraz zlecenia warunkowe (W).

Notowania na sesji giełdowej GPW prowadzone są według jednolitego kursu dnia dla danego papieru wartościowego, ustalanego przez maklera specjalistę (makler ten wybierany jest przez emitenta papieru wartościowego). Określając kurs dnia makler specjalista kieruje się następującymi zasadami:

- zapewnienie maksymalnego wolumenu obrotu na dany papier wartościowy

- osiągnięcie możliwie najmniejszej różnicy między podażą a popytem

- utrzymanie możliwie najmniejszej zmiany kursu w stosunku do poprzedniej sesji (maksymalna dopuszczalna wartość zmian wynosi 10%).

Po zatwierdzeniu kursu dnia dla danego papieru wartościowego przez przewodniczącego sesji, następuje 4-dniowy etap rozliczeń przeprowadzany przez KDPW.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

System depozytowy KDPW związany jest z niematerialnym obrotem akcjami, opartym na zapisach ewidencyjnych. Klient nie dostarcza fizycznie akcji, a jedynie zlecenie kupna bądź sprzedaży, które jest realizowane na sesji giełdowej i odnotowywane jako transakcja na jego rachunku w biurze maklerskim. Do zadań KDPW należy:

- przechowywanie notowanych na giełdzie papierów wartościowych w postaci odcinka zbiorczego akcji

- prowadzenie rejestru kont depozytowych

- rejestrowanie na podstawie zleceń stanu posiadania na kontach depozytowych, dokonywanie operacji na papierach wartościowych, czyli realizacja zobowiązań emitenta, np. wypłata dywidendy

- zapewnienie bezpieczeństwa obrotu, poprzez nadzór nad zgodnością stanu posiadania na poszczególnych kontach z wysokością emisji akcji

- wystawianie świadectw depozytowych uczestnikom posiadającym własne konta depozytowe (tj. biurom maklerskim).

Rynek obligacji

Od 1 września 1992 r. na Giełdzie odbywają się 3 razy w tygodniu notowania obligacji na rynku powszechnym w systemie jednolitego kursu dnia, określonego w procentach wartości nominalnej. Kurs obligacji może się z sesji na sesję zmieniać maksymalnie o 5%, a jednostką transakcyjną jest obligacja Skarbu Państwa o wartości nominalnej 1 mln zł. Wcześniej, od 15 czerwca 1992 r., dla dużych inwestorów, głównie banków, wprowadzono tzw. rynek blokowy o jednostce transakcyjnej równej 100 obligacjom (100 mln zł), a sesje dla nich odbywają się 5 razy w tygodniu. Notowania na rynku blokowym prowadzone są w systemie ciągłym z kursem otwarcia ustalonym wg zasad obowiązujących na rynku akcji. W trakcie sesji jednak kurs obligacji zmienia się w zależności od ilości napływających zleceń.

Początki systemu informatycznego giełdy

System GIEŁDA. Opracowany w 1990 r. model funkcjonalny Giełdy był podstawą do wykreowania przez informatyków z Departamentu Rozwoju Rynku Kapitałowego Ministerstwa Przekształceń Własnościowych pierwszej wersji systemu informatycznego GIEŁDA, opartego na sprzęcie komputerowym PC. System ten, używany od pierwszej sesji giełdowej w kwietniu 1991 r. i zmodernizowany w późniejszym czasie, eksploatowany był do maja 1992 r. i obsługiwał sesje notowań giełdowych. Jego głównymi funkcjami były:

- wprowadzanie parametrów sesji i zleceń

- budowa arkusza zleceń

- wprowadzanie kursu i redukcja zleceń do wykonania

- przygotowanie not kontraktowych i sald rozliczeń pomiędzy domami maklerskimi.

Po modernizacji, system GIEŁDA dodatkowo realizował:

- zastępowanie pojedynczych not zbiorczym wydrukiem kart umów

- wprowadzenie automatycznej alokacji zleceń

- umożliwienie wprowadzania zleceń z dyskietki

- wprowadzenie opisanych wcześniej zleceń "WAN" i "W"

- umożliwienie notowania kilku papierów wartościowych na jednym stanowisku maklera - specjalisty.

System GIEŁDA zainstalowany był na komputerach PC firmy Compaq pracujących w sieci Novell.

System DEPOZYT. Był wdrażany i modernizowany od sierpnia do grudnia 1991 r. Opracowany przez informatyków Giełdy i, podobnie jak GIEŁDA, zainstalowany był również na komputerach PC i eksploatowany do stycznia 1993 r. Do jego funkcji należało m.in.:

- ewidencjonowanie operacji na kontach uczestników Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych (KDPW)

- wyliczanie sald kont uczestników

- odrzucanie przelewów i zawieszanie transakcji

- otwieranie nowych kont uczestników

- wystawianie faktur

- drukowanie wyciągów z kont i rachunków operacji.

System CEDUŁA. Eksploatację systemu, stworzonego również przez informatyków GPW, rozpoczęto w październiku 1991 r., a jego zadaniem jest opracowywanie wyników sesji poprzez:

- generowanie komunikatu z sesji

- obliczanie Warszawskiego Indeksu Giełdowego (WIG)

- archiwizacja wyników sesji

- obróbka statystyczna danych.

Tabela opracowana przez system zamieszczana jest w biuletynie "Ceduła Giełdy Warszawskiej" oraz w serwisie

Reutera i Telerate. System pracuje do chwili obecnej.

Giełda teraz

Szybki wzrost liczby przyjmowanych zleceń i obrotów Giełdy spowodował, że obciążenia ilościowe przekroczyły możliwości systemów na komputerach PC. Przewidując to, już na początku pracy Giełdy zdecydowano się na współpracę i pomoc Francji, która okazała się efektywna i użyteczna.

Opracowaniem procedur nowoczesnego obrotu, a więc modelu funkcjonalnego dla Giełdy Warszawskiej zajęło się Stowarzyszenie Giełd Francuskich (SBF - Societe de Bourses Francaises) oraz Centralny Depozyt (SICOVAN), a rząd francuski przekazał darowiznę 8,7 mln franków z przeznaczeniem na sfinansowanie systemów informatycznych dla GPW. Umowa z SBF, podpisana w październiku 1991 r. w Paryżu, obejmowała przejęcie i adaptację dwu francuskich systemów informatycznych:

- OBSŁUGA NOTOWAŃ GIEŁDOWYCH (ONG), oparty na projekcie systemu informatycznego Giełdy w Lyonie

- EDS-GFI DEPOZYT, dla Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych stworzony od podstaw przez francuską firmę informatyczną EDS-GFI przy współpracy z francuskim Depozytem Centralnym.

W opracowywaniu obu systemów zgodnie z umową brali udział informatycy GPW. Odbywały się ponadto cotygodniowe spotkania komitetów technicznych.

Wdrażane systemy zostały następnie spolonizowane. Wprowadzenie systemu ONG nastąpiło w maju 1992 r. Wniosło to wiele zmian w organizacji pracy domów maklerskich, przebiegu sesji i prowadzeniu rozliczeń. Nie zmieniając samej techniki notowania, system ONG umożliwił Giełdzie:

- przejęcie zwiększonego obciążenia zleceniami i obrotem

- automatyczną kontrolę zgodności zleceń uczestniczących w notowaniu, z określonymi uprzednio parametrami ograniczającymi notowania

- wyraźne rozdzielenie odpowiedzialności domów maklerskich i giełdy za postać zleceń oraz przebieg notowania oraz dostarczenie narzędzi wspomagających analizę rynku i zwiększenie jego płynności

- stworzenie biurom maklerskim, znajdującym się w kompleksie budynków Centrum Bankowo-Finansowego w Warszawie, możliwości pracy w sposób ciągły, tj. przez obsługę zleceń, a w szczególności wprowadzania zmian dyspozycji o dowolnej porze dnia przez cały tydzień.

System EDS-GFI DEPOZYT dla Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych wdrożony w styczniu 1993 r. oprócz funkcji poprzedniego systemu zapewnił:

- znaczne uproszczenie rejestrowania dokumentów o operacjach pozasesyjnych (typu: zasilanie kont, przemieszczanie papierów wartościowych, konwersje, blokady, noty pozasesyjne)

- spójne i automatyczne połączenie systemów notowań i depozytu

- bardzo szczegółową kontrolę wszystkich danych.

Wdrożenie obu systemów zastąpiło dotychczasowe systemy bazujące na komputerach PC. Do realizacji nowych systemów zakupiono dwa komputery centralne IBM AS/400 model E45 i F45 zainstalowane na początku 1992 r. Zintegrowane oprogramowanie obu systemów oparte jest na wspólnej bazie danych. Sprzęt komputerowy: dwie jednostki centralne, urządzenia sterujące oraz kilkadziesiąt terminali INFOWINDOW połączonych siecią komputerową z jednostką centralną, zainstalowano w pomieszczeniach Giełdy, KDPW i w 23 pomieszczeniach biur maklerskich. Obie jednostki centralne pełnią wobec siebie funkcję zabezpieczenia ciągłości przetwarzania na wypadek awarii. Podstawowa część oprogramowania napisana jest w języku RPG/400.

System przesyłu informacji

Schemat systemu informatycznego (rys. 2) przedstawia sposób przesyłu zleceń, ich przechowywania i przetwarzania jako danych. Oczywiście szybkość przesyłu informacji ma ogromne znaczenie dla giełd o notowaniach ciągłych, gdzie bieżąca obserwacja światowego rynku papierów wartościowych ma decydujący wpływ na kształtowanie się kursów na największych giełdach świata: Nowego Jorku, Tokio, Londynu, czy Frankfurtu, dając jednocześnie możliwość właściwej reakcji na tendencje wzrostu, czy spadku cen akcji poprzez nawet kilkakrotne transakcje w ciągu godziny.

Najpopularniejszym systemem ciągłego monitorowania światowego rynku akcji jest system Reutera z jego największą siecią przekazywania danych o kursach i wskaźnikach. Również GPW przekazuje automatycznie wyniki swoich sesji do agencji Reutera i Telerate, mając na względzie ich przekaz dla klientów zagranicznych inwestujących w akcje krajowych spółek. Giełda posiada także łącze bezpośrednie z Telegazetą Telewizji Polskiej (str. 190). Od września 1992 r. jest czynny całą dobę ogólnodostępny modemowy Komputerowy System Informacyjny Giełdy Warszawskiej KING. Umożliwia on abonentom telefonicznym, po uzyskaniu połączenia z Giełdą, przeglądanie informacji dotyczących np. kursów, obrotów, wskaźników, komunikatów Giełdy oraz wyników finansowych notowanych spółek.

System informacji KING jest obecnie rozbudowywany i będzie zawierał dane o domach maklerskich i wyniki z poprzednich sesji. System ten ułatwia informacyjną obsługę rynku kapitałowego poprzez swych abonentów takich jak banki, redakcje gazet o komputerowym składzie oraz osoby prywatne. Ze względów promocyjnych korzystanie z tego serwisu jest na początku wolne od opłat. Najbardziej istotną rzeczą w systemie KING jest szybkość transmisji informacji, równoczesnej z ogłoszeniem jej na parkiecie giełdy. Jakkolwiek najbardziej znaczące było wdrożenie systemów informacyjnych w działalności podstawowej Giełdy: rynku akcji i obligacji, również inne działy struktury wewnętrznej Giełdy zostały skomputeryzowane poprzez zakup odpowiednich systemów dostępnych na rynku, np. DTP dla Biura Promocji, system Infolex dla Biura Prawnego, oprogramowanie gospodarki finansowo-księgowej, płac, środków trwałych itd., oraz system automatyzacji prac biurowych.

Przyszłość Giełdy

Przy bardzo szybkim rozwoju rynku kapitałowego, z perspektywą wejścia nań przedsiębiorstw w ramach Programu Powszechnej Prywatyzacji oraz zamiarem uwzględnienia w ciągu 2 lat techniki notowań ciągłych dla walorów o dużej płynności, zmienią się w sposób istotny wymagania co do stanu komputeryzacji Giełdy. Dotyczy to zarówno oprogramowania, jak i sprzętu informatycznego, czy szybkości transmisji danych z wykorzystaniem sieci rozległych (Telbank, PKO-Net i POLPAK).

Przewiduje się przejście na komputery IBM AS/400 - dwuprocesorowe modele F70, F80, a jednocześnie taką ich współpracę, aby zapewnić dublowanie funkcji użytkowych przez możliwość przetwarzania danych na maszynie rezerwowej w razie awarii konfiguracji podstawowej.

Rozmiary przyrostu ilościowego materiału ilustruje porównanie liczby ok. 1300 kont obecnie prowadzonych w KDPW z przewidywaną za 2 lata liczbą ok. 100 tys. kont. Od lipca opracowywany jest projekt kolejnego systemu informatycznego do notowań ciągłych dla biur maklerskich, finansowany z funduszu PHARE. Projekt ma zostać wykonany do końca października br. przez zachodnią firmę konsultingową. Zlecenie oprogramowania nastąpi w drodze przetargu z udziałem polskich firm trudniących się usługami software'owymi. W systemie przewiduje się wykorzystanie istniejącej sieci PKO-Net oraz sieci pakietowej Telbank do zdalnego składania zleceń i rozliczeń transakcji. System ten musi być spójny z opracowanymi już systemami giełdowymi i depozytowo-rozliczeniowymi. Jednocześnie wszystkie komputery GPW oraz komputery zainstalowane w biurach maklerskich gmachu Centrum Bankowo-Finansowego, zostaną połączone w sieć NetWare Novell. Duży nacisk położony zostanie również na przyspieszenie udostępniania i rozszerzenia wszelkich informacji giełdowych poprzez uzyskanie automatycznego przesyłu na tablicę wyników na parkiecie Giełdy, jak i na tablice zainstalowane na zewnątrz, a ponadto przez łącza teletransmisyjne do telewizji lokalnej, telegazety, monitorów w oddziałach banków, agencji Reutera, Telerate i informacji wewnętrznej Giełdy.

Etapy rozwoju Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

ETAP I, POCZĄTKOWY - trwający przez okres półtorarocznego istnienia rynku kapitałowego. Stosowanie własnego systemu informatycznego opartego na komputerach PC.

ETAP II, BIEŻĄCY - rozpoczynający się w maju 1992 r. eksploatacją systemów informatycznych opracowanych we Francji i zainstalowanych na komputerach IBM AS/400 model E45 i F45, dostosowanych do jednolitego kursu dnia.

ETAP III, PERSPEKTYWICZNY - obejmie również duży rynek kapitałowy Powszechnego Programu Prywatyzacji, kiedy Giełda uwzględni również technikę notowań ciągłych stosowaną w największych giełdach świata. System informatyczny jest w fazie opracowywania projektu, którego oprogramowanie zostanie wdrożone na dwuprocesorowych modelach IBM AS/400 F70 i F80.

Słowniczek niektórych terminów giełdowych

akcje - równe co do wartości udziały we własności firmy, uprawniające do udziału w części zysku.

arkusz zleceń - lista zleceń kupna-sprzedaży papierów wartościowych.

bessa - spadek kursów, połączony na ogół z silną wyprzedażą akcji.

ceduła - oficjalny wykaz notowań walut, cen towarów lub kursów papierów wartościowych.

depozyt - miejsce zdeponowania odcinków zbiorowych reprezentujących papiery wartościowe; w Polsce dział depozytowy giełdy (KDPW) pełni też funkcję izby rozliczeniowej obrotu papierami wartościowymi.

dywidenda - określona część zysku firmy, którą może otrzymać w danym roku właściciel jednej akcji.

emitent - firma, spółka wypuszczająca akcje lub obligacje.

GPW - Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.

hossa - zwyżka kursów.

inwestor - osoba fizyczna lub prawna kupująca papiery wartościowe.

jednolity kurs dnia - kurs jednorazowo ustalany w czasie trwania sesji.

KDPW - Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, dział giełdy zajmujący się zarządzaniem depozytami, wkrótce ma zostać wydzielony z GPW jako odrębna instytucja.

kurs ciągły - kurs zmieniający się w czasie trwania jednej sesji giełdowej.

makler - osoba uprawniona do dokonywania transakcji na giełdzie.

makler specjalista - osoba upoważniona przez emitenta do ustalania kursu.

obligacje - papiery wartościowe, których właściciel ma prawo żądać od ich wystawcy określonej w nominale sumy pieniędzy, a także płatnego w regularnych okresach oprocentowania.

obligacje skarbowe (państwowe) - obligacje emitowane przez skarb państwa.

rynek podstawowy - rynek, gdzie obraca się papierami wartościowymi dopuszczonymi na danej giełdzie.

rynek pierwotny - umowna nazwa pierwszych transakcji nowymi emisjami akcji lub obligacji (dotychczas w Polsce sprzedaż akcji i obligacji przez emitenta odbywała się poza giełdą).

rynek blokowy obligacji - notowanie o jednostce transakcyjnej 100 obligacji.