5 lipca wchodzi w życie ustawa o podatku od towarów i usług (Dziennik Ustaw z 1993 r. nr 11, poz. 50 oraz nr 28, poz. 127), który zastąpi podatek obrotowy. Rozporządzenie wykonawcze dotyczące nowego podatku (a także podatku akcyzowego, który nie dotyczy branży komputerowej, można znaleźć w: "Dzienniku Ustaw"/93, nr 39, poz. 174, 175, 176, 177, 178 i 179 oraz "Monitorze Polskim" '93, nr 24, poz. 240, 241, 242 i 243.

Podatek ten znany jest w blisko stu krajach świata jako VAT, bądź po francusku - TVA. VAT to angielski skrót od "Value Added Tax", podatek od wartości dodanej. Podstawową zasadą tego podatku jest to, że podatnik obniża podatek od dokonanej sprzedaży (należny) o uprzednio zapłacony (naliczony) przy zakupach, stanowiący element ceny surowców, materiałów, półproduktów, usług, itp. zarówno krajowych, jak i importowych. Kwota zobowiązania podatkowego stanowi różnicę między podatkiem należnym a naliczonym. Ten system, mimo opodatkowania w każdej fazie obrotu, nie powoduje kumulacji (wielokrotności) opłat fiskalnych.

Podatek płacą wszyscy: producenci i handlowcy bez względu na to, ile ogniw uczestniczyło w procesie wytworzenia i sprzedaży produktu lub usługi ostatecznemu odbiorcy. Konsument produktu finalnego płaci VAT faktycznie w całości.

Stawki podatku

Zasadniczą stawką podatku od wartości towarów i usług jest 22%. Branża komputerowa nie została przewidziana w zwolnieniach od podatku VAT (mogą tu się pojawić jakieś specyficzne wyjątki), np. w przypadku usług polegających na naprawie, uszlachetnianiu, przerobie i przetwarzaniu towarów przywiezionych na polski obszar celny na czas oznaczony, a także gdy idzie o towary przeznaczone na potrzeby wojska.

W obecnym stanie prawnym branży komputerowej nie obejmuje w zasadzie także obniżony VAT - 7%, o ile nie wiąże się to z gospodarką rolną lub leśną, wydawnictwami, usługami transportowymi, telekomunikacją czy turystyką. Obniżona stawka dotyczy też nośników energetycznych, paliw, niektórych usług budowlanych. Reasumując, branża komputerowa winna nastawić się na płacenie 22% VATu.

Kto ma płacić?

Podatek od wartości towarów i usług uiszczają osoby fizyczne i osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, o ile wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności podlegające obowiązkowi fiskalnemu. Ministerstwo Finansów stoi na stanowisku, że: "warunkiem aby dana działalność podlegała VAT jest zamiar wykonywania wspomnianych czynności w sposób częstotliwy, nawet jeśli zostały wykonane jednorazowo. Dotyczy to także czynności polegającej na jednorazowej sprzedaży rzeczy w tym celu nabytej". Ten punkt może prowadzić do wielu niejasności.

Przypominamy, że VAT dotyczy także podmiotów pracujących na cudzy rachunek, takich jak: maklerzy, agencje, zleceniobiorcy, pośrednicy, komisanci, itp. Za zgodą urzędu skarbowego podatnikami mogą stać się oddziały osoby prawnej, samodzielnie sporządzające bilans. Tę ostatnią możliwość warto jednak przekonsultować z urzędem skarbowym, bowiem może się okazać, że w ten sposób przyjdzie płacić wyższy podatek (nie uwzględnia się obrotów niższych niż 4 mld zł w ciągu roku, ulg eksportowych). O ile wszystkie oddziały (zakłady) osoby prawnej dokonują sprzedaży na zewnątrz - ta formuła jest korzystna. Podatnikiem może być także osoba zagraniczna. Opodatkowaniu podlegają: sprzedaż towarów i usług na terytorium naszego kraju, eksport i import towarów i usług, przekazywanie towarów, reklama i reprezentacja, zamiana towarów i usług oraz darowizny. Należy pamiętać, że opodatkowaniu podlegają także: przekazywanie towarów i świadczenie usług na potrzeby osobiste podatnika oraz jego wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, spółdzielców i ich domowników, członków zarządu osób prawnych, członków stowarzyszeń, zatrudnionych pracowników i byłych pracowników.

Natomiast obowiązkowi fiskalnemu z tytułu VAT nie podlegają: sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego części, a także czynności, które nie mogą być przedmiotem skutecznej prawnie umowy.

Z podatku VAT zwolnione są te podmioty, których wartość sprzedaży w 1992 r. nie przekroczyła 600 mln zł. O ile przekroczyły one w ciągu I półrocza br. ten limit, mogą zrezygnować ze zwolnienia, składając odpowiednie oświadczenie do urzędu skarbowego. Takie zwolnienie przysługuje także płatnikom zryczałtowanego podatku dochodowego (np. w przypadku korzystania z karty podatkowej).

Część podatników może wybrać, chce czy też nie chce korzystać ze zwolnienia od VAT. Są to te podmioty gospodarcze, które w ub. r. podatkowym zanotowały obroty między 600 mln a 4 mld zł. W tym roku do 3 września trzeba będzie złożyć odpowiednie oświadczenie w urzędzie skarbowym. W następnych latach - w ciągu miesiąca od zakończenia roku podatkowego. Zwolnienie traci moc w przypadku przekroczenia w br. granicy 4 mld wartości sprzedaży. Zwolnienie przysługuje również zakładom pracy chronionej bez względu na wielkość sprzedaży. Należy o tym poinformować urząd skarbowy w ciągu miesiąca. Prawo niepłacenia VATu mają również ci podatnicy, którzy w tym roku podatkowym rozpoczynają działalność gospodarczą, a wielkość ich sprzedaży - wedle przewidywań - nie przekroczy limitu 600 mln bądź 4 mld zł. Limit ten jest ustalany proporcjonalnie do okresu sprzedaży, np. kto zaczyna działalność w połowie roku, dla tego limity wynosić mają odpowiednio 300 mln i 2 mld złotych. I znów, należy działać w porozumieniu z urzędem skarbowym (w ciągu miesiąca od pierwszej sprzedaży).

W przypadku oddziałów osoby prawnej, nie posiadających własnej osobowości prawnej, a samodzielnie sporządzających bilans i odrębnie płacących VAT, nie wchodzą w grę zwolnienia podmiotowe. Takie zwolnienia nie przysługują również w imporcie towarów.

Zwolnienia przedmiotowe

Dotyczą one sprzedaży, importu, darowizny, przekazania towarów, świadczenia usług bez należności, zamianę towarów i usług, których listę ustalił Minister Finansów. Nie ma na niej niestety branży komputerowej. Dotyczy to także odsprzedaży i darowizny towarów używanych. Takie zwolnienia przysługują również importowanym towarom wolnym od cła, takim jak: wzory, modele, materiały reklamowe oraz rzeczy otrzymywane przez fundacje dla celów statutowych. Warto jednak przekonsultować szczegóły z placówkami celnymi - przepisy w tej mierze nie są zbyt jednoznaczne.

VAT nie obejmuje: świadczenia pracy na podstawie umowy o pracę, umowy-zlecenia, umowy o dzieło, samodzielnie wykonywanej pracy naukowej, pełnienia obowiązków członków zarządu, rady nadzorczej i innych organów prawnych. Warto pamiętać, że obniżenia kwoty lub zwrot podatku należnego nie może nastąpić, o ile nabyte towary czy usługi służą do wytworzenia lub odsprzedaży towarów zwolnionych z podatku. Dotyczy to także importu. Natomiast zaletą zwolnień jest to, że nie rosną ceny towarów i usług takiego podatnika, na dodatek oszczędza on na kosztach administracyjnych.

Podstawa opodatkowania

Tą podstawą jest obrót. Podatek obliczany jest od sprzedaży netto, a następnie doliczany do jej wartości, dając w ten sposób kwotę należności. Uwaga! Generalnie podstawą opodatkowania jest kwota należna, a nie faktycznie otrzymana. Fiskusa nie obchodzi przepływ gotówki, a jedynie faktury. Zasada ta nie jest stosowana, jeśli sprzedający pobrał co najmniej połowę ceny w formie zaliczki, przedpłaty czy rat. Wówczas kwota pobrana stanowi podstawę opodatkowania. Podobne zasady stosuje się w przypadku świadczeń w naturze (np. bartery w handlu zagranicznym), przy czym obrót oblicza się tu na podstawie przeciętnych cen rynkowych z dnia wykonywania świadczenia. W przypadku, gdy ten sam sprzedawca prowadzi działalność, której część podlega opodatkowaniu, zaś część została zwolniona - musi on prowadzić oddzielną ewidencję dla obydwu. Tylko podatek naliczony przy zakupach służących do sprzedaży podlegającej VAT może zostać odliczony bądź zwrócony.

Podatek należny, a podatek naliczany

Jak już zostało powiedziane, podatek od wartości towarów i usług ma jednolity charakter. Z tego powodu powstały pojęcia podatku należnego (wpłacanego do urzędu skarbowego) i naliczanego (odliczanego bądź zwracanego przez urząd skarbowy). Sprzedawca ma prawo do obniżenia podatku należnego o tę kwotę VAT, która została uprzednio naliczona, przy zakupie przezeń towarów i usług, przez dostawców surowców czy podwykonawców. Dotyczy to także zakupów z importu. Obniżenie podatku następuje w miesiącu, w którym podatnik otrzymał rachunki i dokumenty odprawy celnej.

Może zdarzyć się sytuacja, w której w danym miesiącu podatek naliczony okazuje się być wyższy niż podatek należny (brak sprzedaży). Wówczas kwota nadwyżki przechodzi na następne miesiące i zostaje odliczona od podatku. Jest to szczególnie ważne dla nowo powstających firm. W niektórych wypadkach mogą one wystąpić o zaliczkowe zwroty VAT zapłaconego, np. przy zakupach inwestycyjnych, jeszcze przed rozpoczęciem sprzedaży własnej. Tu też trzeba działać w porozumieniu z urzędami skarbowymi, które są władne takie decyzje wydawać. W przypadku branży komputerowej, w której sprzedaż obłożona jest 22% VATem, "podatnicy otrzymują zwrot różnicy (nadwyżki podatku naliczonego nad podatkiem należnym) do wysokości kwoty, odpowiadającej podatkowi naliczonemu przy nabyciu towarów i usług zaliczanych przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji". Taka jest wykładnia Ministerstwa Finansów.

Warto pamiętać, że obniżka VAT i zwrot różnicy podatku należnego nie przysługuje podmiotom niezarejestrowanym! Urząd skarbowy może odmówić zwrotu wypłaty zaliczki, o ile powstanie domniemanie, iż zakup inwestycyjny nie ma związku z działalnością opodatkowaną. Czyli: budowa basenu kąpielowego nie może zostać uznana za zakup inwestycyjny firmy sprzedającej software.

Rejestracja i ewidencja podatkowa

Rejestracja podatnika jest zabiegiem tak banalnym, że nikomu nie powinna nastręczyć kłopotu. Należy pobrać w urzędzie skarbowym, właściwym dla miejsca prowadzenia działalności odpowiedni formularz, wypełnić go (adres, numer "Regon", konto bankowe, etc.) i oddać w tymże urzędzie. Można zdać się w tej sprawie na pocztę. Ponadto, w każdym urzędzie skarbowym winna znajdować się broszura Ministerstwa Finansów pt. "Kto musi, a kto może się zarejestrować". Może być pomocna, szczególnie dla podmiotów dopiero rozpoczynających działalność.

Bardzo ważną i chyba nieco trudniejszą kwestią jest właściwe prowadzenie ewidencji obrotu. Należy skrupulatnie gromadzić niezbędne w tym celu dokumenty: faktury VAT, rachunki uproszczone, rachunki odprawy celnej, rachunki korygujące. Ewidencja pełna winna zawierać: przedmiot (towar, usługa) i podstawę opodatkowania; wysokość podatku należnego, kwoty podatku naliczonego przy zakupach związanych ze sprzedażą, zarówno opodatkowaną, jak i wolną od VAT (oddzielnie), co stanowi podstawę do obliczania podatku należnego; kwotę podatku należną urzędowi skarbowemu bądź zwrotowi z tegoż urzędu; inne dane dotyczące działalności podmiotu, a mające wpływ na rachunek fiskalny.

Dla branży komputerowej istotną sprawą jest oddzielne prowadzenie ewidencji podatku dotyczącego zakupów inwestycyjnych i pozostałych. Warto też prowadzić odrębną ewidencję udzielonych i otrzymanych rabatów oraz podwyżek cen towarów i usług. Należy też pamiętać, że w eksporcie wymagane jest pełne prowadzenie ewidencji, nawet jeśli podatnik korzysta z uproszczonej ewidencji (przy karcie podatkowej), bądź zwolnienia z VAT. Te dwa ostatnie przypadki można uznać za rzadkie w branży komputerowej.

Terminy i sankcje

Zasadniczo obowiązuje miesięczny termin obliczania i płacenia VAT. Z uwagi na nowość zastosowanego podatku resort finansów wprowadził następujące daty i okresy płacenia: do 30 dnia miesiąca - od 5 lipca 1993 r. do 4 stycznia 1994 r.; do 23 dnia miesiąca - od 5 stycznia 1994 r. do 4 lipca 1994 r.; do 15 dnia miesiąca - od 5 lipca 1994 r. Z kolei zwrot podatku należnego na konto bankowe podatnika ma następować w terminach: do 30 dni od daty złożenia rozliczenia - od 5 lipca 1993 r. do 4 stycznia 1994 r.; do 23 dnia - od 5 stycznia 1994 r. do 4 lipca 1994 r.; do 15 dnia - od 5 lipca 1994 r. Warunkiem zwrotu nadpłaty podatku jest terminowe płacenie podatków przez 12 miesięcy od daty zgłoszenia rozliczenia.

Urzędy skarbowe zostały przez Ministra Finansów upoważnione do samodzielnego szacowania wielkości obrotu. Szczególne znaczenie ma fakt, że z owych upoważnień mogą korzystać, gdy zachodzi podejrzenie powiązań rodzinnych bądź finansowych między kontrahentami płacącymi VAT lub korzystającymi ze zwolnień. W przypadku uchybień w prowadzeniu ewidencji, urząd skarbowy ma prawo nałożenia pełnego podatku VAT (tj. 22%) od szacowanego obrotu i nie obniżania podatku należnego. Ponadto, nadal obowiązują podatników wszystkie sankcje prawne, dotyczące wykroczeń i przestępstw o charakterze fiskalnym.