Egipskie hieroglify z komputera - program GLYPH 3,3

Cywilizacja Starożytnego Egiptu w ciągu tysiącleci swej historii stworzyła niewiarygodną ilość tekstów. Dzięki pustynnemu klimatowi kraju nad Nilem, do naszych czasów przetrwały nie tylko napisy ryte w kamieniu, ale także wycinane w drewnie, malowane na tynku, zapisywane tuszem na papirusach, czy po prostu na odłamkach wygładzonego wapienia i skorupach rozbitych garnków, zwanych z grecka ostrakonami.

Cywilizacja Starożytnego Egiptu w ciągu tysiącleci swej historii stworzyła niewiarygodną ilość tekstów. Dzięki pustynnemu klimatowi kraju nad Nilem, do naszych czasów przetrwały nie tylko napisy ryte w kamieniu, ale także wycinane w drewnie, malowane na tynku, zapisywane tuszem na papirusach, czy po prostu na odłamkach wygładzonego wapienia i skorupach rozbitych garnków, zwanych z grecka ostrakonami.

Pojawienie się pisma hieroglificznego o wielu znakach zbiegło się z powstaniem państwa faraonów na początku trzeciego tysiąclecia p. n.e. Znaki, które tworzą to pismo, można z grubsza podzielić na dwie kategorie. Pierwszą tworzą ideogramy, które są wizerunkami przedmiotów lub wskazują przynależność znaku do grupy pojęciowej. Do drugiej kategorii należą znaki fonetyczne, przy czym zapisywano jedynie spółgłoski. Wśród tych ostatnich były 24 znaki jednosamogłoskowe (rys.1), których jednak nigdy nie zastosowano jako alfabetu. Znacznie liczniejsze były znaki dwu- i więcej spółgłoskowe. Podstawowa lista zawiera blisko 800 najczęściej występujących hieroglifów i została ustalona przez angielskiego egiptologa Gardinera w wydanej przez niego gramatyce klasycznej fazy języka egipskiego. Podzielił on hieroglify na 26 grup tematycznych, oznaczonych literami alfabetu od A do Z z dodatkową grupą Aa dla znaków niesklasyfikowanych. Lista Gardinera jest powszechnie stosowana w egiptologii (rys.2).

W ostatnich latach podjęto szereg prób stworzenia programów komputerowych, które zastąpiłyby stosowaną dotąd metodę ręcznego przepisywania tekstów do publikacji. Jednym z ciekawszych jest pakiet GLYPH, opracowany w Holandii dla komputerów klasy IBM i nadal rozwijany w Ośrodku Zastosowań Komputerów do Badań Egiptologicznych Uniwersytetu w Utrechcie. Znalazł on szereg zastosowań do publikacji tekstów. Jego kod, opracowany przez międzynarodową komisję, jest również stosowany do opracowania nowej wersji wielkiego słownika języka egipskiego, która powstaje w Berlinie. W Polsce program używany jest w Zakłdzie Archeologii Śródziemnomorskiej PAN do kodowania tekstów egipskich ze świątyni królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari.

Program jest dostarczany na trzech dyskietkach instalacyjnych 5,25" wraz z doskonale opracowanym podręcznikiem w języku angielskim. Na ponad stu stronach użytkownik znajduje dokładne omówienia wszystkich funkcji programu i przykłady ich zastosowań. Wymagania sprzętowe są niewielkie: od AT 286 z minimum 512 kB wewnętrznej pamięci i kartą Hercules. Oczywiście znacznie wygodniej i szybciej pracuje się na maszynach wyższej klasy. Po zainstalowaniu program zajmuje nieco ponad 2 MB pamięci. Zaopatrzony jest w 25 driverów do drukarek i umożliwia zapis utworzonych plików graficznych, m.in., w formatach HPGL (Hewlett-Packard, Graphic Language) i EPS (Postscript). Te z kolei można łatwo łączyć z tekstem. Rysunki 1 i 3-6 w tym artykule wykonano w WordPerfect for Windows, a rys. 2, 7 i 9 w Ventura 2.0.

Podstawową funkcją programu jest możliwość generowania plików graficznych z wprowadzonego kodu i wyświetlenia ich na monitorze lub wydrukowania na drukarce. Kod dla znaków hieroglificznych opiera się na znakach, dostępnych z klawiatury programisty (podstawowy kod ASCII). Każdy znak można wpisać do kodu podając literę grupy i kolejny numer wg wspomnianej listy Gardinera. Dodatkowo, wiele znaków fonetycznych, w tym wszystkie najczęściej występujące znaki jednozgłoskowe, można wpisywać według ich wartości fonetycznej, którą zna na pamięć każdy, zajmujący się tekstami egipskimi. Kilka dodatkowych kodów pozwala określić wzajemne położenie znaków:

- oddzielenie grup znaków

* położenie znaków na tym samym poziomie w grupie

: położenie znaków jeden nad drugim

. i .. odstęp między znakami o pół i cały kwadrat

# nałożenie znaków na siebie

! koniec linii lub kolumny tekstu

!! koniec strony

Inny kod umożliwia zapisanie imienia króla w kartuszu (rys. 3, wiersz 1). Można też cieniować uszkodzone partie tekstu, obracać pojedyncze znaki, przesuwać znaki w grupach, by poprawić wygląd tekstu, itp (rys. 3-6). Opanowanie zasady wpisywania kodu zabiera nawet początkującemu egiptologowi nie więcej niż godzinę. Przy większej wprawie tekst, taki jak na rys. 5 wraz z poprawkami powstaje w ciągu ok. 15 minut.

Kod można napisać w dowolnym edytorze. Po uruchomieniu programu GLYPH najpierw ukazuje się plansza (rys. 7), a następnie menu (rys. 8). Poszczególne komendy pozwalają kolejno określić język menu (dostępne pięć wersji językowych) i format tekstu. Przez zmianę komendy Lines na Columns program tworzy tekst w wierszach lub pionowych kolumnach (rys. 5-6), a odpowiedź Yes lub No na komendę Reverse image określa kierunek pisania tekstu: z lewej do prawej, lub z prawej do lewej. Po wpisaniu lokalizacji i nazwy pliku z kodem oraz naciśnięciu Enter GLYPH sprawdza kod i w razie stwierdzenia błędu podaje komunikat lub wyświetla listę nieznanych kodów. Kiedy błędy w kodzie zostaną poprawione pojawia się menu pozwalające na wyświetlenie tekstu na monitorze lub jego wydruk.

Poza znakami hieroglificznymi biblioteka programu zawiera również znaki transliteracji, które sprawiają kłopot, bo są wśród nich znaki nietypowe, nie występujące w europejskich alfabetach narodowych (rys. 1). Kod transliteracki poprzedzony jest +t-. Poza tym, istnieje możliwość dodania uwag do tekstu hieroglificznego lub transliteracji w alfabetach: łacińskim (+I- bez znaków narodowych), łacińskim pochyłym (+i-), greckim (+g-), cyrylicy (+c-) i hebrajskim

(+h-).

Pozostałe części pakietu to program PLOTLIB do przeglądania biblioteki znaków i READLIB, który umożliwia uzupełnienie biblioteki. Zapis nowego znaku definiuje się parami liczb, określającymi kolejne punkty krzywej oraz kołem i jego wycinkami (rys. 9).

Program GLYPH jest wielkim ułatwieniem dla badaczy publikujących teksty egipskie. Oczywiście, ma on ciągle pewne mankamenty, z których największym jest brak prostego edytora do pisania kodu wewnątrz programu i stąd ciągła wędrówka między edytorem tekstowym i GLYPHem. Ta niedogodność ma zniknąć w nowej wersji programu GLYPH for WINDOWS.

Warto wspomnieć, że przy pomocy Francuskiego Instytutu Archeologii Wschodniej w Kairze, powstaje program MACSCRIBE dla posiadaczy komputerów firmy Apple. Program oparty jest na tym samym systemie kodowania, co ułatwia przekazywanie danych w postaci prostego kodu ASCII.

W celu komercyjnej reprodukcji treści Computerworld należy zakupić licencję. Skontaktuj się z naszym partnerem, YGS Group, pod adresem [email protected]

TOP 200