Powszechne stosowanie systemów zarządzania bazami danych obsługujących ogromne zasoby informacji w firmie odsunęło nieco na dalszy plan inteligentne systemy prowadzące dogłębną analizę tych danych.

Zresztą wielu specjalistów (niesłusznie) uważa, że sam fakt posiadania danych wystarcza do tego, aby mieć już wszystkie potrzebne informacje. Jednakże ludzie posługujący się na co dzień dużymi zasobami danych wiedzą, że czasem znacznie trudniej jest zadać dobre pytanie (bo dużo trzeba wiedzieć na określony temat) niż uzyskać na nie odpowiedź.

Największą wiedzę oraz umiejętności mają oczywiście eksperci. Jednakże wybitny specjalista ceni nie tylko swoją wiedzę, czas i doświadczenie, ale jest także trudno dostępny dla przeciętnego użytkownika baz danych. Jaka więc rada? Należy korzystać z pomocy wspomagających systemów ekspertowych (czasem zwanych systemami eksperckimi).

O systemach ekspertowych mówiło się dużo na początku lat 80., ale wyniki prac naukowców i praktyków nie były specjalnie zachęcające. Za mała moc obliczeniowa komputerów powodowała, że dało się je uruchamiać jedynie na największych dostępnych systemach i superkomputerach, co znacznie zwiększało cenę zarówno zakupu, jak i samej eksploatacji. Dopiero w ostatnich latach pojawienie się potężnych komputerów osobistych, stacji roboczych i serwerów unixowych dało prawie każdemu ich użytkownikowi możliwość posługiwania się systemami ekspertowymi.

Po co systemy ekspertowe?

Systemy ekspertowe tworzą pomost między dużymi zasobami danych w bazach a użytkownikiem. Ich możliwości przekraczają znacznie oferowane przez tradycyjne narzędzia programistyczne, pozwalając na wydobywanie informacji z danych; czasem mówi się wręcz o pozyskiwaniu wiedzy, chociaż wydaje mi się, że jest w tym stwierdzeniu pewna przesada.

Celem systemów ekspertowych jest rozwiązywanie zadań zawierających skomplikowane problemy, dające się opisywać za pomocą reguł wnioskowania. Ułatwiają one modelowanie zjawisk zachodzących w otaczającej nas rzeczywistości oraz gromadzenie i wykorzystywanie wiedzy, opisującej te zjawiska. W rezultacie możemy rozwiązywać problemy, które są zbyt trudne do rozwiązania za pomocą narzędzi konwencjonalnych.

Co to jest system ekspertowy?

Systemy ekspertowe są to programy wspomagające podejmowanie decyzji lub stawiania diagnozy przy wykorzystaniu posiadanej wiedzy. Są użyteczne szczególnie w przypadkach, gdy wskazana lub konieczna jest obecność eksperta z danej dziedziny wiedzy. Korzystają z wnioskowania dedukcyjnego, uwzględniają niepewność zebranych reguł wiedzy i prawdopodobieństwo występowania. Dzięki temu umożliwiają rozwiązywanie problemów, do których nie można stosować reguł deterministycznych.

Systemy ekspertowe często mają możliwość tworzenia, uaktualniania i precyzowania reguł na podstawie uzyskanych wcześniej odpowiedzi (wgłębiają się w problem), dzięki czemu wydają się "mądrzejsze" niż są w rzeczywistości. Reguły systemu ekspertowego opisują jak należy postępować z faktami. Występuje tu pewne podobieństwo do działania standardowych baz danych SQL, w których pytamy o pewne dane nie wiedząc, gdzie się znajdują, nie zaś - jak w typowych językach proceduralnych - określając, jak się do tych danych dostać.

System ekspertowy a ekspert

Wykorzystanie systemu ekspertowego, jeśli nawet nie jest tak spektakularne jak wykorzystanie eksperta ludzkiego ma w porównaniu z nim wiele zalet. System ekspertowy:

- działa zawsze ze stałym lub coraz większym poziomem specjalistycznej wiedzy

- ma stały dostęp do potrzebnych baz danych i niczego nie zapomina

- jest logiczny, obiektywny i konsekwentny (nie wyraża emocji)

- nie popełnia błędów obliczeniowych

- nie przeoczy ważnych wydarzeń

- nie ulega wpływom

- jest bezpośrednio i stale dostępny dla wszystkich użytkowników, nie tylko dla jednej osoby

- jest magazynem wiedzy pochodzącej od ludzkich ekspertów.

Zastosowania systemów ekspertowych

Trzeba sobie od razu powiedzieć, że żaden system ekspertowy nie zastąpi człowieka z jego intuicją i wiedzą, których nie daje się opisać w postaci reguł działania. Jednakże system ekspertowy może być nieocenioną pomocą we wspomaganiu podejmowania decyzji, wykrywaniu zagrożeń, informowaniu itp. Ponieważ system ekspertowy ma zakodowane reguły postępowania, może ułatwiać uczenie ludzi postępowania zgodnie z tymi regułami. Jeżeli ilość zgromadzonej informacji przekracza możliwości jej przyswojenia - system ekspertowy pomoże ją uporządkować i uprościć.

Handlowe systemy ekspertowe zawierają na ogół wiedzę z jednej dziedziny - receptury leków, środki toksyczne, wiedza finansowa, instrukcje instalacyjno-uruchomieniowe, planowanie procesów przemysłowych, ocena kosztów inwestycji i in.

Narzędzia do tworzenia systemów ekspertowych

Istnieje wiele narzędzi typu ekspertowego służących do tworzenia i uruchamiania systemów ekspertowych. Jednak są to systemy wymagające wielkich nakładów finansowych i pracy ludzkiej (właśnie ekspertów przekazujących swą wiedzę do takiego systemu), toteż niewiele zespołów i firm podejmuje opracowania takich systemów.

W Polsce firma Arkus Electronics (Wrocław, tel. 44 37 1) proponuje zestaw narzędzi do tworzenia systemów ekspertowych opracowany przez Neuron Data (USA). Pakiet Smart Elements 2.0 składa się z wielu elementów do tworzenia samej aplikacji ekspertowej, tworzenia interfejsu graficznego, zoptymalizowanego kompilatora języka skryptowego 4GL i in.

Ceny niestety są dość wysokie choć firma proponuje znaczne obniżki dla uczelni i jednostek naukowo-badawczych.