Kody kreskowe

Wkraczający w nasze życie system elektronicznej wymiany danych (EDI), który już wkrótce stanie się powszechnym i jedynie obowiązującym standardem wymiany elektronicznych dokumentów zamiast ich papierowych odpowiedników, nie może się obejść bez systemu znakowania towarów. System taki musi być łatwy do odczytania oraz wprowadzenia do komputerowej bazy danych przez czytniki elektroniczne i jednocześnie gwarantować bezbłędną identyfikację produktu.

Wkraczający w nasze życie system elektronicznej wymiany danych (EDI), który już wkrótce stanie się powszechnym i jedynie obowiązującym standardem wymiany elektronicznych dokumentów zamiast ich papierowych odpowiedników, nie może się obejść bez systemu znakowania towarów. System taki musi być łatwy do odczytania oraz wprowadzenia do komputerowej bazy danych przez czytniki elektroniczne i jednocześnie gwarantować bezbłędną identyfikację produktu.

Elektroniczna Wymiana Danych (EDI - Electronic Data Interchange) jest systemem obejmującym produkcję towarów, ich magazynowanie, rozliczanie kosztów wytwarzania, przekazywanie do dalszego montażu i wreszcie sprzedaż zgodną z wcześniejszymi zamówieniami obejmującymi wiele indywidualnych cech towaru. Wszystkie te operacje mogą odbywać się bez bezpośredniego uczestnictwa człowieka, zgodnie z wcześniej ustalonymi zasadami transakcyjnymi i mogą być realizowane przez komputery. Przy transakcjach objętych systemem EDI nie produkowane są żadne dokumenty papierowe, a całość operacji począwszy od zamówienia a skończywszy na rachunku, odbywa się jedynie w pamięci komputerów.

Charakterystyczną cechą transakcji w systemie EDI jest dość znaczna "samodzielność" podejmowania przez komputery decyzji o przeprowadzeniu transakcji oraz, co jeszcze ważniejsze, bezbłędność ich przeprowadzania przez 24 godziny na dobę pod warunkiem, że algorytm operacji prawidłowo opracowano i zapisano w pamięci komputerów. Obecnie systemy EDI stosowane są dziś powszechnie w uprzemysłowionych krajach zachodnich i zarazem stały się obowiązującą normą w większości kontaktów handlowych.

W duecie z EDI

Nieodłączną częścią (oraz niezbędną do funkcjonowania) EDI jest system oznakowania i identyfikacji wyrobów, który zawiera w sobie opis wszystkich cech jednoznacznie identyfikujących towar. Automatyczny odczyt takiego oznakowania wprowadzony następnie do pamięci komputera jest jednym z podstawowych warunków funkcjonowania systemu EDI. Po wielu próbach okazało się, że najlepszym sposobem oznakowania produktów jest system kodów kreskowych. Razem z systemem elektronicznej wymiany danych EDI tworzy uniwersalne narzędzie zastępujące dotychczasowe dokumenty sporządzane na papierze. Niestety, jak to zwykle bywa, nie ma róży bez kolców, a w tym wypadku jednolitego systemu oznaczania towaru kodem kreskowym. Tymczasem dla spójnego działania EDI na całym świecie konieczne jest stosowanie nie tylko takich samych, już ujednoliconych procedur, ale i ujednoliconego systemu oznakowania produktu. Dlatego kody kreskowe w polskich warunkach na razie występują raczej samodzielnie.

Samodzielnie i korzystnie

Nawet bez powiązania z EDI identyfikujące towary kody kreskowe mają już obecnie wielkie znaczenie, a należy się spodziewać, że już wkrótce żaden produkt nie będzie mógł się bez nich obejść. Bowiem kody kreskowe łączą w sobie dużą pewność i szybkość odczytu danych z prostotą ich drukowania, również urządzenia stosowane do ich odczytu nie są skomplikowane, a co ważniejsze, są tanie. Najprostsze czytniki kodów kreskowych kosztują dziś poniżej 200 USD, a sam kod może być drukowany nawet przez prostą drukarkę igłową.

Kody kreskowe reprezentują technologię automatycznej identyfikacji, w której każdy element procesu produkcyjnego jest jednoznacznie identyfikowany unikalnym kodem. W kodzie takim zawarta jest informacja o kraju producenta, grupie i typie towaru, jego specyfikacji, rodzaju i wielkości opakowania oraz innych cechach towarowych. Wszystkie te dane (lub jeszcze ich więcej) zawarte są w postaci czarnych i białych pasków kodujących cyfry lub w nowszych systemach także litery i pozostałe znaki ASCII. Każda z cyfr lub znaków reprezentowana jest przez zestaw czarnych i białych pasków (mogą być i w inych kolorach, byle maksymalnie kontrastowo). Szerokość pasków czarnych i białych jest różna, w zależności od przyjętego sposobu kodowania cyfr i znaków. W momencie odczytu czytnik oświetla kod kreskowy, różny współczynnik odbicia czarnych i białych pasków odpowiednio moduluje światło wracające do czytnika, który następnie dekoduje sygnał przetwarzając go na informację kierowaną do komputera.

Druk i odczyt kodów

Kody kreskowe mogą być drukowane bezpośrednio na opakowaniu towaru lub (częściej) na specjalnych nalepkach, którymi oznacza się produkt. Do wydruku stosuje się drukarki różnego rodzaju, byle tylko utrzymany został kontrast między czernią i bielą. Najlepsze rezultaty osiąga się przy zastosowaniu specjalnych drukarek przemysłowych. Odczyt tak wydrukowanych danych następuje przez pióra świetlne, czytniki CCD oraz laserowe. Pióro świetlne może być uciążliwe w użytkowaniu, bowiem wymaga płynnego przeciągnięcia po kodzie kreskowym, a jeżeli ten jest uszkodzony, konieczne jest nawet kilkakrotne powtórzenie odczytu. Czytniki CCD umożliwiają odczyt kodów z pewnej odległości (ok. 1 cm), a ponieważ odczyt jest powtarzany ok. 200 razy/s, możliwe się staje odczytanie lekko uszkodzonego kodu. W sklepach oraz przemysłowych liniach produkcyjnych stosowane są stacjonarne czytniki laserowe, odczytujące kod z odległości rzędu kilkunastu cm, skanujące wszystkie powierzchnie opakowania (orientacja przestrzenna towaru jest obojętna) oraz przeprowadzające do 2 tys. odczytów/s. Specjalny algorytm dekodujący umożliwia bezbłędny odczyt kodów złej jakości oraz zniszczonych.

Czytniki pracują oczywiście pod kontrolą specjalnego oprogramowania, które identyfikuje rodzaj kodu i jego znaczenie oraz wprowadza dane do komputera z uwzględnieniem specyfiki firmy. Programy takie powinny umożliwiać współpracę z innymi systemami kodowania oraz rozbudowę systemu i jego modyfikację w wypadku zmiany typu kodów kreskowych.

Co kraj, to kod (a nawet kilka kodów)

Obecnie na świecie używanych jest kilka systemów kodów kreskowych. Najstarszym z nich jest opracowany w USA i Kanadzie kod kreskowy UPC (Universal Product Code).

1. Kod UPC (Universal Product Code)

Kod ten opracowano dla identyfikacji towarów w supermarketach i przyspieszenia procesów inkasa. Wchodzi w skład światowego systemu znakowania towarów EAN, pozwala identyfikować produkty unikalnym kodem dla każdego z nich. Obecnie rodzina kodów UPC obejmuje 5 wersji, z czego najczęściej stosowane są UPC A oraz UPC E. Wersja UPC A zawiera 12 cyfr w pojedynczym kodzie, natomiast wersja UPC E jedynie 7 cyfr i ze względu na małą wielkość stosowana jest do znakowania małych produktów (np. gumy do żucia itp). Kod UPC jest kodem numerycznym, o ustalonej długości, zbudowanym z pasków o 4 możliwych szerokościach.

2. Kod EAN (European Article Numbering)

Kod ten jest wzorowany na kodzie UPC i stanowi jego rozszerzenie. Jego rozwojem i standaryzacją zajmuje się IANA (International Article Numbering Association) z siedzibą w Brukseli. Stosowany jest coraz częściej w krajach pozaeuropejskich. Występuje w dwu wersjach - EAN-13 oraz skróconej EAN-8. Zwykle wykorzystuje się kod EAN-13 zawierający 12 cyfr plus cyfrę kontrolną, ale do znakowania małych produktów stosuje się kod EAN-8. Kod EAN jest kodem numerycznym o ustalonej długości.

3. Kod 128

Zbiór sybmoliki kodu 128 rozszerzono do pełnego zbioru 128 znaków ASCII. W tym kodzie zbiór ASCII jest reprezentowany za pomocą trzech zestawów znaków. Jeden z tych znaków pozwala reprezentować dwie cyfry za pomocą jednego zakodowanego znaku oraz na zmniejszenie przestrzeni potrzebnej do zakodowania długich informacji, skracanie kodów z długimi polami numerycznymi dla minimalizacji symbolu kodu i łatwe włączanie w systemy innych kodów. Kod 128 ma kontrolę parzystości oraz dodatkowy znak kontrolny.

4. Kod 39

Jest to pierwszy kod alfanumeryczny, jeden z najczęściej wykorzystywanych kodów kreskowych w zastosowaniach niedetalicznych; został też przyjęty jako standard w Dep. Obrony USA i uznany za obowiązujący dla wszystkich dostawców części w amerykańskim przemyśle samochodowym. Kod 39 zawiera 43 znaki, które kodowane są za pomocą 9 pasków, z czego 3 są szerokie (stąd nazwa). Znaki oddzielone są od siebie białymi paskami nie wykorzystywanymi do kodowania informacji.

5. Kod przeplatany 2 z 5 (Interleaved 2 of 5)

Kod ten przeznaczony jest do zastosowań w hurtowniach i dystrybucji przemysłowej oraz w transporcie lotniczym (znakowanie biletów i bagażu), a także w bibliotekach. Charakteryzuje się wysoką gęstością, pozwala kodować parzystą liczbę cyfr. Cyfry te kodowane są parami, pierwsza z nich kodowana jest za pomocą czarnych pasków, druga za pomocą białych. Każdy znak składa się z 5 pasków, w tym 2 szerokich. Kod ten umożliwia wyłącznie kodowanie cyfr.

6. Kod codabar

Kod ten ukierunkowany jest na wykorzystanie w bibliotekach i np. w bankach krwi. Pozwala na kodowanie cyfr i kilku znaków specjalnych. Dzięki specjalnej budowie kodu możliwa jest kontrola odczytu bez konieczności umieszczania dodatkowej cyfry kontrolnej.

7. Kody inne

Kod 11 charakteryzuje się wysoką gęstością zapisu informacji cyfrowej. Czasami bywa stosowany do znakowania urządzeń telekomunikacyjnych. Kod 93 pozwala zapisywać informacje o zmiennej długości. Kod PostNet stosowany jest do znakowania listów. Wreszcie kody "dwuwymiarowe", których podstawową cechą jest możliwość zapisu dużej ilości informacji. Głównymi przedstawicielami tej grupy są: kod 16 K i kod 49.

Polska jest w kodowej Europie

W Europie i w Polsce wprowadzono system znakowania EAN (European Article Numbering), którego zasady określa stowarzyszenie IANA (International Article Numbering Association) z siedzibą w Brukseli. Oznaczenia takimi kodami polskich towarów spotykamy coraz częściej, chociaż jeszcze nie wszystkie produkty są tak oznaczone. Wynika to prawdopodobnie z braku odczuwalnych korzyści, jakie powinien mieć stosujący kody producent. Również jedynie w największych sklepach używane są czytniki kodów kreskowych, które wspaniale skracają czas obsługi klientów przy kasach. Każdy, kto zetknął się z kodami kreskowymi, choćby tylko w procesie sprzedaży, przekonuje się o wielkiej przydatności takiego sposobu oznakowania towarów. A przecież kody kreskowe to także praktycznie obowiązujący dzisiaj standard w gospodarce magazynowej, komputeryzacji przedsiębiorstw produkcyjnych i transportowych oraz wprowadzaniu EDI.

Obowiązujący w Polsce kod EAN-13 składa się z trzycyfrowego prefiksu kraju, czterocyfrowego numeru wytwórcy i wreszcie pięciocyfrowego numeru towaru oraz cyfry kontrolnej. Jest to więc kod stosunkowo długi i nie zawsze mieści się na małych opakowaniach. Używany jest wówczas krótszy kod EAN-8, w którym po trzycyfrowym prefiksie kraju następuje czterocyfrowy numer towaru i cyfra kontrolna.

O przyznanie numeru wytwórcy ubiegać się może każda jednostka gospodarcza należąca do systemu REGON. Numery przyznaje Centrum Kodów Kreskowych w Poznaniu, a wytwórca składając wniosek o przyznanie numeru zobowiącuje się jednocześnie do przestrzegania warunków stosowania kodów kreskowych na swoich wyrobach. Centrum Kodów Kreskowych prowadzi centralny rejestr jednostek kodujących, do którego wpisywane są wszystkie podmioty gospodarcze, które uzyskały prawa stosowania kodów kreskowych. Za nadanie numeru wytwórcy Centrum Kodów Kreskowych pobiera opłaty.

Ponieważ w kodzie EAN-13 i częściowo także w kodzie EAN-8 zawarte są wszystkie informacje o towarze i jego pochodzeniu, w przypadku wątpliwości odbiorcy wystarczy znajomość treści kodu do identyfikacji wyrobu. Treść kodu jest po prostu napisana pod lub nad paskiem kodowym i składa się z cyfr lub cyfr i liter. Natomiast rozszyfrowanie tego oznakowania wymaga znajomości rodzajów kodów i numerów wytwórców. Informacje tego typu zawarte bywają m.in. w specjalnym oprogramowaniu komputerowym, z którego korzystają czytniki kodów kreskowych.

Firmie SKK - Systemy Kodów Kreskowych z Krakowa dziękuję za udostępnienie materiałów i przykładów rodzajów kodów kreskowych.

W celu komercyjnej reprodukcji treści Computerworld należy zakupić licencję. Skontaktuj się z naszym partnerem, YGS Group, pod adresem [email protected]

TOP 200