Ktoś może powiedzieć: "po co mi jeszcze jeden język i do tego Basic?" Pakiety takie jak Borland Pascal 7.0, Borland C++, czy Microsoft C++ umożliwiają wyciśnięcie "ostatnich soków" z naszego komputera, liczba książek na ich temat jest ogromna, a w dodatku każdy znajomy ma kopię (niestety nielegalną!). Ponadto kto w dzisiejszych czasach coś pisze w Basicu (hańba!)?

A jednak! Konia z rzędem temu kto przy użyciu któregoś z tych pakietów, w ciągu kilku minut napisze choćby prościutki programik, który będzie "chodził" pod Windows i jako tako wyglądał (ikony, przyciski, menu). Czy jest poza tym sens przekopywania się przez tony dokumentacji i pisania dziesiątek linii kodu aby stworzyć małą aplikację (np. kalkulator). Dla osób, które nie chcą tworzyć aplikacji klasy Excel czy Word, a jedynie napisać prosty program, Visual Basic 3.0 (VB) jest narzędziem idealnym. Zresztą tworzony program nie musi być wcale prosty, gdyż VB umożliwia korzystanie z OLE 2.0, tworzenia aplikacji korzystającej z kilku dokumentów jednocześnie (np. edytor tekstu, czy arkusz kalkulacyjny), czy wreszcie obsługi plików dBase, Paradox i Access, a nawet Oracle czy SQL (wersja Professional VB).

Visual Basic jest sprzedawany w dwóch wersjach: Standard i Professional. Ta pierwsza jest przeznaczona dla zwykłych śmiertelników. Professional Edition zawiera znacznie więcej możliwości (m.in. tworzenie własnych "helpów", czy dostęp do wszystkich funkcji systemowych Windows) i jest adresowana do osób pragnących tworzyć bardziej zaawansowane aplikacje.

Instalacja

Instalacja Visual Basic nie sprawia problemów i przebiega sprawnie oraz dosyć szybko. Wersja Standard znajduje się na trzech dyskietkach 3.5", ale jeśli ktoś chce mieć zainstalowaną pełną wersję Professional Edition (9 dysków) to trzeba na nią przeznaczyć ok. 32 MB (za możliwości trzeba płacić).

Jak wygląda praca z Visual Basic?

Idea Visual Basic 3.0 polega na stworzeniu (narysowaniu i dodaniu gotowych elementów) interfejsu użytkownika (tzn. menu, przycisków, ramek, ikon, rysunków), a następnie "podkładaniu" kodu programu pod gotowe obiekty i zdarzenia. W praktyce okazuje się to być genialnym wynalazkiem: rysujemy wygląd naszej przyszłej aplikacji, dodajemy "trochę" kodu i gotowe! Oczywiście nic się samo nie zrobi, i tworząc jakikolwiek program, trzeba w to włożyć trochę wysiłku, jednak nieporównanie mniej niż, gdybyśmy próbowali to samo napisać np. w Pascalu + Object Vision czy C++. Przy całej swej prostocie, Visual Basic 3.0 (a zwłaszcza jego profesjonalna wersja) oferuje możliwości pozwalające na tworzenie naprawdę dużych i zaawansowanych aplikacji.

Program (nazywany w VB projektem) składa się z wielu modułów (oddzielnych plików): form (*.frm) zawierających graficzny wygląd aplikacji (jedna forma zawiera wygląd jednego okna) i kod programu dotyczący obiektów tej formy, modułów z kodem dostępnym w całym projekcie (*.bas), plików rozszerzeń (*.vbx) udostępniających dodatkowe obiekty (np. trójwymiarowe przyciski) i ew. formy MDI (Multiple Document Interface), która służy do tworzenia aplikacji wykorzystującej wiele dokumentów jednocześnie.

W utworzonej formie należy umieścić gotowe obiekty (ramki z listą plików, pola wyboru, suwaki, przyciski a także dowolne teksty i rysunki) dostępne na pasku narzędzi (ToolBox). Każdy obiekt ma właściwości (properties), opisujące jego wygląd, położenie, reakcje na zdarzenia itp. Wszystkie działania związane z danym obiektem odbywają się poprzez zmianę wartości cech tego obiektu. Na przykład gdy ktoś chce wyświetlić napis, zamiast używać procedury wyświetlającej tekst (jak write w Pascalu), przypisuje ten tekst parametrowi Caption (nagłówek) danego obiektu. Jest to typowe dla programowania obiektowego.

Gdy forma jest gotowa, można przystąpić do pisania procedur obsługujących zdarzenia (Events). Jest to dosyć prosta czynność. Po zaznaczeniu obiektu i kliknięciu myszką otwiera się okno z kodem programu. W oknie tym należy wpisać kod procedury, a z listy można wybrać zdarzenie, które ma ją wywoływać (zdarzeniem może być kliknięcie myszką, "przeciągnięcie" obiektu, najechanie kursorem itp.). Aby np. kliknięcie na przycisk Exit powodowało zakończenie pracy programu, trzeba zaznaczyć ten przycisk, kliknąć myszką i wpisać instrukcję End (VB standardowo przyjmuje, że opisywanym zdarzeniem jest kliknięcie). Dzięki takiemu systemowi poprawianie błędnie napisanej części programu jest bardzo ułatwione. Bez szukania fragmentu kodu, odpowiedzialnego za błąd, wiadomo od razu, że występuje on w module opisującym określone zdarzenie i określony obiekt. Nie trzeba dzięki temu przeglądać kilkuset linii programu - wystarczy kilkanaście.

W "odpluskwianiu" pomocny jest oczywiście debugger, który udostępnia wszystkie podstawowe narzędzia potrzebne do odnalezienia błędu. Można więc wykonywać program krokowo (instrukcja po instrukcji lub całymi procedurami), zastawiać pułapki (breakpoints), sprawdzać wartości zmiennych i itp. Pozwala to na szybkie wykrycie błędu w projekcie.

Narzędzia

Użytkownik ma do dyspozycji pasek z ikonami, który umożliwia dodanie nowej formy lub modułu, zapisanie lub odczytanie projektu oraz uruchomienie lub przerwanie wykonywania programu. Dostępnych jest też pięć ikonek debuggera oraz dwie wywołujące moduł do tworzenia menu (Menu Design) i okno właściwości (Properties). Na ekranie znajduje się także pionowa listwa z narzędziami, na której znajdują się wszystkie rodzaje obiektów jakie są do dyspozycji. Dodatkowo, może być także widoczne okno projektu umożliwiające łatwe przemieszczanie między modułami oraz okno właściwości zawierające informacje o obiekcie. Jego modyfikacja pozwala na ustawienie początkowego stanu obiektów. Początkowego, bo wszystkie właściwości można także zmieniać z wnętrza programu, w czasie jego działania (można np. zmienić wymiary obiektu czy nawet go ukryć).

Bardzo proste jest tworzenie menu aplikacji przy użyciu Menu Design. Klikając myszą definiuje się jego kolejne poziomy. Po nadaniu im nazw można zmodyfikować parametry (np. niektóre opcje mogą być początkowo niedostępne dla użytkownika).

Data Manager służy do tworzenia baz danych w formacie MS Access 1.0/1.1. Umożliwia dodawanie, kasowanie i przeszukiwanie rekordów. Dzięki temu narzędziu można szybko i łatwo utworzyć bazę danych nie mając dBase czy FoxPro.

Gdy program jest już napisany, trzeba utworzyć dyskietkę dystrybucyjną. W Visual Basicu należy pamiętać o skopiowaniu wszystkich dodatkowych plików (*.dll, *.vbx), bez których program po skompilowaniu nie działałby. Istnieje jednak specjalny "czarodziej", który robi to za użytkownika - Application Setup Wizard. Program ten kompresuje wszystkie dane i dołącza program setup.exe, który dba o prawidłową instalację aplikacji.

Professional Edition

Ta wersja pakietu Visual Basic ma jeszcze kilka rodzynków. Przede wszystkim listwa narzędzi (ToolBox) znacznie się rozrosła w stosunku do wersji standardowej - zawiera 39 obiektów zamiast 20. Dodatkowe obiekty są dołączane do projektu w postaci plików *.vbx. Jeśli nie używa się jakiegoś typu obiektów, to przed utworzeniem dyskietki dystrybucyjnej warto usunąć go z projektu. W przeciwnym wypadku na dyskietce znajdzie się zupełnie niepotrzebny plik *.vbx (który zostanie zainstalowany u użytkownika w katalogu: \WINDOWS\SYSTEM !!).

Nowe obiekty oferują wiele ciekawych możliwości: m.in. trójwymiarowe i animowane przyciski, czy możliwość modyfikacji stanu klawiszy NUM LOCK, CAPS LOCK, SCROLL LOCK. Przy tworzeniu własnego "helpu" pomaga Help Compiler, umożliwiający skonstruowanie pomocy na wysokim poziomie. Specjalnie przygotowany plik z danymi można poddać kompilacji, a jej efektem jest plik w formacie *.hlp.

Podsumowanie

Visual Basic ma jedną poważną wadę, programy skompilowane za jego pomocą są bardzo wolne i nie stanowią pod tym względem żadnej konkurencji dla aplikacji stworzonych w C++. No cóż, taki jest wybór: albo męczyć się z profesjonalnym pakietem (np. C++) pisząc szybkie programy, albo tworzyć aplikację szybko i bezboleśnie, ale za to wolną. Nie da się ukryć, że Visual Basic 3.0 nie pozwala tworzyć ogromnych programów typu Excel. Do prostych, "codziennych" zastosowań wydaje się jednak być kompilatorem idealnym, zwłaszcza że niezwykle łatwo się go nauczyć.

Szkoda tylko, że w Wordzie 6.0 nie ma obiecywanego Visual Basica for Applications. Tym dziwniejsze, że w język ten wyposażony jest Excel 5.0. Umieszczenie tego samego języka w dwóch najpopularniejszych aplikacjach biurowych Microsoftu jeszcze bardziej podniosłoby jego atrakcyjność.