Tworzenie oprogramowania we własnym zakresie jest od lat największą przeszkodą w komputeryzacji administracji skarbowej.

Józef Adamus, dyrektor Departamentu ds. Informatyzacji Resortu Finansów, wielokrotnie powtarza, że wolałby przygotowywać większość systemów informatycznych na potrzeby administracji skarbowej we własnym zakresie. Chciałby nawet rozbudować swój 230-osobowy zespół informatyków w centrali Ministerstwa Finansów do 450. Już dzisiaj w administracji skarbowej - izby skarbowe, urzędy skarbowe i urzędy kontroli skarbowej - pracuje ponad 2400 informatyków (5% ogólnej liczby pracowników resortu finansów). Dla porównania, w kwietniu br. w komórkach informatycznych 14 500 administracji celnej pracowało - łącznie z centralą w Głównym Urzędzie Ceł - ok. 220 informatyków (1,5% wszystkich zatrudnionych).

Dwie drogi

Jednak w odróżnieniu od Ministerstwa Finansów w służbie celnej, we wprowadzanych właśnie systemach na potrzeby wejścia do Unii Europejskiej, informatyk administracji celnej nie ma prawa dokonywać zmian w ich kodzie źródłowym.

Systemy celne są kupowane lub opracowywane na zewnątrz. W administracji skarbowej natomiast zdecydowanie dominuje tworzenie systemów we własnym zakresie.

Czy taka armia informatyków siłą rzeczy jest zainteresowana rzeczywistym postępem w budowie i eksploatacji systemów oraz istotniejszymi zmianami w organizacji projektów informatycznych? Powszechną przecież praktyką - tolerowaną od lat przez kierownictwo Ministerstwa Finansów - jest zlecanie lokalnym urzędnikom-informatykom pisania większych i mniejszych programów. Przykładowo, w jednym z urzędów skarbowych ktoś stworzy aplikację ułatwiającą zestawianie danych o zaległych płatnościach podatku VAT. Kto inny napisze program dla nowego typu zaświadczeń. Takie aplikacje powstają w godzinach pracy, na sprzęcie pracodawcy, ale z zachowaniem praw autorskich. Są tam też testowane, a następnie sprzedawane i instalowane przez tegoż pracownika - ale już jako osobę fizyczną - innym urzędom skarbowym za rozsądną przecież opłatą, np. 300-400 zł dla każdego urzędu. Potencjalny rynek to 368 urzędów skarbowych.

Średnie wynagrodzenie urzędnika izby skarbowej, urzędu skarbowego i urzędu kontroli skarbowej w 2001 r. wyniosło 1825 zł (uwidocznione w budżecie państwa) oraz 1506 zł premii. Na fundusz premiowy składa się 8% dodatkowych wpływów podatkowych i niepodatkowych należności budżetowych, czyli nakładanych kar i grzywien. Urzędnicy w centrali Ministerstwa Finansów zarabiali zaś średnio 4370 zł (źródło - uzasadnienie do projektu Ustawy o wprowadzeniu Wojewódzkich Kolegiów Skarbowych). Wystarczy wykonać proste działanie arytmetyczne, żeby dowiedzieć się, iż podatnicy wydali w 2001 r. na wynagrodzenia informatyków skarbowych ok. 96 mln zł (bez uwzględnienia opłat za prace zlecone).

Bieżące utrzymanie podatkowych systemów informatycznych - jak mówi Józef Adamus - kosztuje 65 mln zł. Wydatki zaplanowane na POLTAX na lata 2002-2006 wynoszą ok. 594 mln zł. Nie obejmują jednak pensji urzędników-informatyków. Tymczasem oprogramowanie systemu ZEFIR, który księguje należności celne w kasie i na kontach kontrahentów, a wkrótce także podatek akcyzowy, kosztowało ok. 15 mln zł. Do tego należy doliczyć koszt zakupu kom-puterów - ok. 11 mln zł. Za system CELINA - określający wielkość należności - budżet zapłaci ok. 30 mln zł wraz ze sprzętem i gotowym oprogramowaniem.

Niska efektywność

Jedną z przyczyn niskiej efektywności informatyki administracji podatkowej i celnej jest jej rozdrobnienie terytorialne. Administracja podatkowa działa w 400 lokalizacjach, a celna w 350. Praktycznie wszędzie stosuje się narzędzia informatyczne do wprowadzania i kontroli danych biznesowych oraz księgo-wania przychodów i wydatków.

Administracja skarbowa wnosi aż 66% przychodów budżetu państwa, ale informacje o wpływach podatkowych są zbierane w trybie offline. Oznacza to, że nie pracuje się pod presją czasu, a na sprawdzenie wymiaru podatku jak wiadomo fiskus ma pięć lat. Celnicy zaś - wnosząc 34% przychodów do budżetu państwa - korzystają z systemów online.

Można zatem postawić tezę, że takie wykorzystywanie informatyków w administracji skarbowej sprawia, iż efektywność ich pracy jest prawie dziesięć razy mniejsza niż grupki informatyków zatrudnionych w służbie celnej, skupionych na rzeczywistym wspomaganiu i analizie procesów biznesowych. Gdyby ci pierwsi przestali zajmować się programowaniem, a zajęli się np. drążeniem danych i analizą ryzyka, prawdopodobnie radykalnie zwiększyłaby się ich wydajność mierzona również wielkością i terminem wpływu dodatkowych przychodów budżetowych. Programistów można byłoby zatrudnić z zewnątrz, o ile postawiono by na zdecydowanie większą współpracę z firmami komercyjnymi. A tak brakuje wśród urzędników-informatyków nie tylko analityków podatkowych, ale i menedżerów, którzy potrafiliby pokierować pracą zespołową przy podejmowaniu nowych projektów informatycznych i wdrożeniach zaawansowanych narzędzi biznesowych.