Niepełnosprawni informatycy, tłumacze, naukowcy, uczniowie i studenci napotykają wiele barier utrudniających im pracę zawodową i edukację. Ostatnio, wraz z popularyzacją Internetu, coraz powszechniejszą akceptacją pracy na odległość, obniżeniem cen komputerów oraz wprowadzaniem specjalistycznego sprzętu i oprogramowania, znacznie poszerzyły się możliwości osób niepełnosprawnych.

Trudne w obsłudze dla niepełnosprawnych komputery zmieniają się. Karty dźwiękowe, zazwyczaj postrzegane jako gadżety, wykorzystywane w grach, dla niepełnosprawnych stanowią prostą, dźwiękową metodę komunikowania się z systemem komputerowym. Przełomem dla niewidomych użytkowników było zbudowanie pierwszego polskiego syntezatora mowy. Na światowym rynku zaczęły pojawiać się specjalistyczne wersje oprogramowania oraz dodatki do systemów operacyjnych, usprawniające kontakt z programami. Najnowsze rozwiązania wdrażane np. przez IBM w systemie Merlin (następca OS/2) - głosowe sterowanie systemem operacyjnym oraz dyktowanie do edytora tekstu - są propozycjami spotykanymi dotąd jedynie w literaturze science fiction. Windows 95 także wyposażono w dodatkowe oprogramowanie wspomagające niepełnosprawnych.

O ile dla osób niepełnosprawnych ruchowo, niedosłyszących bądź przewlekle chorych komputer może stanowić jedno z dodatkowych narzędzi, tak w przypadku niewidomych wnosi nową jakość pracy. Okazuje się, że korzystanie przez niewidomego z komputera, wyposażonego w specjalistyczny interfejs, może zrekompensować brak wzroku. Udźwiękowienie, stosowanie urządzeń i oprogramowania do syntezy mowy, skanerów wyposażonych w oprogramowanie do optycznego rozpoznawania pisma pozwala niewidomym pracownikom na nawiązanie bezpośredniego kontaktu ze światem.

Komputer dla niepełnosprawnego

Komputer przeznaczony dla osoby niepełnosprawnej ruchowo bądź przewlekle chorej nie będzie się zbytnio różnił od tradycjnego modelu biurkowego. Dużo bardziej skomplikowana jest wersja sprzętu dla osób niewidomych. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, iż w pełni wyposażony komputer tego typu kosztuje prawie 30 tys. PLN. Oczywiście, większą część ceny stanowią: syntezator mowy, specjalistyczna klawiatura brajlowska oraz oprogramowanie typu "screen-reader", umożliwiające odczytywanie przez syntezator elementów obrazu z monitora. W Polsce dostępne są obecnie trzy modele syntezatorów mowy - każdy wraz z oprogramowaniem kosztuje ok. 3 tys. PLN. Ceny specjalistycznych klawiatur brajlowskich wahają się w zależności od typu od 10 do 30 tys. PLN (to nie błąd w druku!). Drukarka brajlowska z syntezą mowy kosztuje tyle co klawiatura (od 10 tys. PLN).

Osoby niewidome bądź niedowidzące korzystają zazwyczaj z dołączonego do komputera PC syntezatora mowy. Urządzenia te działają z wykorzystaniem specjalnego oprogramowania typu "screen-reader", które nimi zarządza. System wysyła do syntezatora informacje, który element ekranu należy odczytać. Dobrej jakości "screen-reader" daje pełną możliwość kontroli oprogramowania przy dużej interaktywności. Niezwykle ważne przy pracy jest reagowanie systemu w czasie rzeczywistym i możliwość dowolnego konfigurowania (odczytanie wpisywanych rzez użytkownika znaków, zwiększanie głośności, zmiana barwy dźwięku, czytanie z ekranu wyrazów, wersów bądź akapitów, czy też reagowanie na otwierające się aktywne okna dialogowe). Niestety, w większości przypadków "screen-readery" pracują poprawnie jedynie w środowisku DOS. Dla osoby niewidomej ogromne trudności sprawia próba zmian parametrów BIOS-u. W środowisku Windows wygodniejszym rozwiązaniem jest zastosowanie, zamiast syntezatora mowy, dużo tańszej karty dźwiękowej, która - niestety - generuje mowę o znacznie gorszej jakości. Testowane obecnie przez pracowników laboratorium Uniwersytetu Warszawskiego, wykorzystujące kartę dźwiękową oprogramowanie dla Windows 95 (Protalk), nie jest w stanie dokładnie śledzić kursora myszy. Niepełnosprawni w nauce i edukacji

Kilka lat temu samo poruszanie się po terenie Uniwersytetu Warszawskiego świadczyło o ogromnym samozaparciu niepełnosprawnych studentów. Trudności sprawiało praktycznie wszystko: od dojazdu, orientacji w terenie uczelni, przez pisanie prac zaliczeniowych, po trudności z dostępem do informacji źródłowych, książek i odpowiedniego sprzętu. Obecnie sytuacja ta uległa zmianie.

W Centrum Informatyki Uniwersytetu Warszawskiego utworzono specjalistyczne laboratorium komputerowe, mające pomagać w nauce studentom niewidomym i niedowidzącym. W pomieszczeniach przeznaczonych dla niewidomych zainstalowano 6 komputerów PC z syntezatorami mowy i specjalnymi klawiaturami brajlowskimi. Studenci mogą bezpłatnie korzystać z drukarki brajlowskiej i skanera wyposażonego w oprogramowanie OCR. Na miejscu dostępny jest także pełen zakres usług internetowych takich jak poczta elektroniczna, ftp, WWW itd. Z tego specjalnego laboratorium uniwersyteckiego korzysta obecnie ok. 60 użytkowników, większość z nich to studenci wielu różnych kierunków (prawo, informatyka, historia). Ośrodek, otrzymujący pieniądze z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, prowadzi również szkolenia przeznaczone dla studentów i członków Polskiego Związku Niewidomych. Laboratorium zajmuje się także gromadzeniem podręczników dostępnych w formie cyfrowej. Dokumenty są albo skanowane i poddawane procesowi automatycznego rozpoznawania pisma bądź uzyskiwane bezpośrednio od wydawców w formie elektronicznej. Obecnie w laboratorium trwają prace nad własną stroną WWW. Istnieje także polskojęzyczna lista dyskusyjna dla niewidomych, dostępna pod adresem [email protected]. Podobne laboratorium uruchomiono również w Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach.