Po zakończeniu realizacji projektu Centralnego Rejestru Skazanych, Ministerstwo Sprawiedliwości przystąpiło do zdecydowanie większego przedsięwzięcia, związanego z opracowaniem skomputeryzowanych rejestrów sądowych.

Od początku tego roku w Ministerstwie Sprawiedliwości działa Biuro Realizacji Projektu Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych (CORS). Podstawowym jego zadaniem jest koordynacja trzech dużych przedsięwzięć, zawierających istotny aspekt informatyczny, zmierzających do usprawnienia i modernizacji rejestrów sądowych, gromadzących dane o zastawach, podmiotach gospodarczych i księgach wieczystych. W przyszłości CORS będzie także uczestniczył w tworzeniu systemu centralnej informacji, łączącego dane, pochodzące ze wszystkich trzech rejestrów. Dzięki niemu uprawnione podmioty będą mogły szybko uzyskać w sądzie informacje, dotyczące praw i zobowiązań określonych podmiotów gospodarczych.

Pośpiech ustawodawcy

Pierwszym z realizowanych projektów będzie rejestr zastawów, obejmujący początkowo 100 tys. pozycji, zawierających informacje o osobach fizycznych i prawnych oraz przedmiocie zastawu. Uchwalona w grudniu ub.r. ustawa - "O zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów" - - przewiduje stworzenie skomputeryzowanego rejestru do 1 stycznia 1998 r. Jednak - jak nas zapewniono w ministerstwie - do końca br. system będzie funkcjonował jedynie w 6 wybranych miastach wojewódzkich. Docelowo zaś ma działać w 44 miastach, ale nieoficjalnie mówi się, że pełna realizacja projektu może potrwać jeszcze kilka lat. "Obecnie trwają prace nad modelowaniem organizacji i formułowaniem założeń systemów informatycznych, które w najbliższym czasie zaowocują przygotowaniem i ogłoszeniem stosownych przetargów" - powiedział Rafał Czubik, kierownik zespołu rejestrów zastawów w CORS.

Z rejestru zastawów będzie korzystać głównie sektor bankowy, który otrzyma nowe narzędzie skutecznego zabezpieczania wierzytelności, zarówno na rzeczach ruchomych, jak i zbywalnych prawach majątkowych.

Podmioty gospodarcze

Rejestr podmiotów gospodarczych będzie opracowany na podstawie ustawy, która obecnie znajduje się w Sejmie po pierwszym czytaniu i prawdopodobnie zostanie przyjęta jeszcze w obecnej kadencji. Jego podstawowym zadaniem będzie scalenie 19 istniejących obecnie oddzielnych rejestrów sądowych oraz dołączenie do nich prowadzonej w gminach ewidencji działalności gospodarczej osób fizycznych. System zawierający bazę centralną rozpocznie komputerową rejestrację podmiotów najprawdopodobniej w pierwszych województwach 1 stycznia 1999 r. Wśród zagregowanych baz danych będą znajdować się rejestry wszystkich jednostek uprawnionych do prowadzenia działalności gospodarczej, w tym rejestry - handlowy, przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni, fundacji, partii politycznych itd. Według przedstawicieli CORS, w rejestrze handlowym zgromadzono obecnie dane o prawie 300 tys. spółek.

Jednak, jak podkreślają pracownicy ministerstwa, najtrudniejszym zadaniem, stojącym przed biurem CORS, jest stworzenie komputerowego rejestru ksiąg wieczystych, określającego stan prawny nieruchomości.

Obecnie w Sejmie znajduje się ustawa, której celem jest przygotowanie wydziałów wieczystoksięgowych w sądach do przeprowadzenia komputeryzacji. Zaległości we wprowadzaniu wpisów do ksiąg wieczystych w niektórych sądach rejonowych sięgają kilku miesięcy. Dopiero po ich uzupełnieniu możliwe będzie rozpoczęcie realizacji projektu. Stworzenie systemu, obejmującego 314 sądów rejonowych w całym kraju i gromadzącego dane z 12 mln ksiąg wieczystych - według szacunków dyrektora biura Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych - powinno zająć ok. 8 lat. W Austrii realizacja podobnego projektu, gdzie istniało 2,5 mln ksiąg wieczystych, trwała ponad 10 lat.

Rejestr ksiąg wieczystych musi być przystosowany do współpracy z prowadzonymi przez gminy rejestrami geodezyjnymi, opisującymi stan faktyczny nieruchomości. Dodatkowym problemem jest to, że niektóre księgi z terenów dawnych zaborów początkowe wpisy mają w językach niemieckim i rosyjskim.

Z pogranicza informatyki

Jak twierdzą przedstawiciele biura, jedną z najważniejszych potrzeb koniecznych do rozpoczęcia tworzenia komputerowych rejestrów jest uchwalenie ustawy, opisującej reguły transkrypcji wpisów na nowy, elektroniczny nośnik.

Według Jerzego Kiełbowicza, dyrektora biura CORS, przed rozpoczęciem prac informatycznych niezbędne będzie rozwiązanie wielu problemów pozainformatycznych. Rejestry tworzone przez Ministerstwo Sprawiedliwości mają współpracować z systemami informacyjnymi Głównego Urzędu Statystycznego oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Toteż w obecnej, początkowej fazie ich projektowania niezbędne jest przede wszystkim rozwiązanie specyficznych problemów. Jednym z podstawowych jest brak pewnej standaryzacji, zarówno w obrębie terminologii i pojęć z zakresu prawa, jak i stabilnych formatów danych w systemach komputerowych (m.in. transliteracja).

We wszystkich pracach projektowych biura CORS będą uczestniczyć, zarówno informatycy, jak i sędziowie oraz specjaliści od organizacji i administracji. Do podstawowych zadań biura należy prowadzenie prac przygotowawczych do wdrożenia projektu, organizacja i koordynacja prac, zapewniająca jego wdrożenie zgodnie z harmonogramem, oraz współpraca z Bankiem Światowym i innymi organizacjami, zapewniająca środki finansowe. CORS zobowiązany został do nawiązania bieżącej współpracy z departamentami i biurami innych ministerstw w zakresie wdrażania konkretnych projektów. Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych zajmować się będzie między innymi przygotowaniem reformy, zmierzającej do dostosowania procedury sądowej do możliwości korzystania z tworzonych rejestrów.

Kierownictwo CORS przewiduje, że - na wzór innych krajów Europy (np. Norwegia, Austria) - stworzenie w przyszłości wszystkich rejestrów sądowych oraz budowa mechanizmów, zapewniających agregację danych między rejestrem zastawów a rejestrem ksiąg wieczystych i podmiotów gospodarczych, umożliwi odpłatne udostępnianie części danych firmom, zajmującym się badaniami rynku, stanu finansowego i wypłacalności firm.