Inteligencja otwarta jest książką pełną interesujących obserwacji, dotyczących skutków rozwoju nowych mediów i wszechobecności usieciowionych komputerów. Jej autor nie uniknął jednak pułapki zafascynowania techniką.

Badania dotyczące masowej komunikacji nie są wolne od obciążeń. To ciężar spuścizny, jaką pozostawił najgłośniejszy ich twórca, Marshall McLuhan. Prowadził je w sposób rozległy, wieloaspektowy, błyskotliwy, w dużej części aforystyczny, mało systematyczny i nie kończący się jednolitą przekonującą teorią. Analizy M. McLuhana, dotyczące druku, radia, reklamy czy telewizji, zyskały już miano klasycznych. On sam doprowadził je jednak do momentu pojawienia się na szeroką skalę komputerów osobistych i Internetu, których nie miał już sposobności zbadać (zmarł w 1980 r.). Niemniej w odniesieniu do technologii wykorzystujących elektryczność postawił tezę, że są one przedłużeniem układu nerwowego człowieka, przez co poszerzają jego zdolności poznawcze poza granice ciała, aż do wymiaru globu ziemskiego.

Ta właśnie myśl jest punktem wyjścia do przemyśleń zawartych w książce Inteligencja otwarta (jak również tez wydanej wcześniej Powłoki kultury) autorstwa Derricka de Kerckhove'a - asystenta i kontynuatora prac M. McLuhana. Muszę stwierdzić, że uczeń nie przerasta swojego mistrza i epoka komputerów wciąż czeka na swojego teoretyka. D. de Kerckhove bowiem, tak jak większość autorów tego typu publikacji - wylicza możliwości technologii komputerowych, głównie Internetu, a następnie wyciąga zbyt ogólne wnioski. Słowem, dochodzi do krawędzi wszystkich dotychczasowych analiz i przedstawia czytelnikowi zaledwie kolejną garść błyskotliwych uwag.

Wyobraźnia użytkownika

Trzeba przyznać, że to, co pisze na temat poznawczych możliwości, jakie przy- nosi człowiekowi technologia informatyczna, jest wiedzą rzetelną. W książce można znaleźć wiele przykładów najnowszych wynalazków (którymi zwykle czytelnicy są tylko epatowani), lecz za każdym razem D. de Kerckhove sku- pia się na tym, jakie efekty poznawcze one wywołują i jaki będą miały wpływ na zbiorowość ludzką. Interesuje go połączenie wzrastającej złożoności systemów komputerowych z nowymi czynnościami poznawczymi, typami percepcji czy wyobraźni posiadaczy komputerów. Zakłada bowiem, że występuje tu zależność wprost proporcjonalna - im bardziej skomplikowany system czy program, tym bardziej złożone struktury poznawcze powstają w umyśle jego użytkownika. Skomplikowane programy dają umysłowi nowe "oprogramowanie", które wzbogaca go, pozwala dogłębniej poznać świat w jego złożoności i zmienności.

Stwierdzenie to jest tylko w części słuszne. Jeśli porównamy możliwości takich wyrafinowanych narzędzi kom- puterowych, jak wirtualna rzeczywis- tość, hipertekstowe zbiory informacji czy interaktywne bazy danych, to ich możliwości na tle tego, co oferowały analogowe narzędzia - np. telewizja, rzeczywiście są znaczące. W stosunku do linearnego druku cyfrowe środki prezentacji danych i narzędzia interaktywne wprowadziły nową jakość. Wszystko daje się dzięki nim przedstawić w jednolitej postaci, dowolnie przetworzyć, uzyskać nową postać. Korzystają z tego twórczo nauka, sztuka, rozrywka, edukacja.

W odniesieniu do tych zagadnień autor Inteligencji otwartej przeprowadza wartościowe analizy. Dotyczy to zwłaszcza kategorii interaktywności i hipertekstowości, które uznaje za najbardziej znamienne dla technologii cyfrowych. Obie są rodzajem rozbudowanego interfejsu użytkownika. Sztuka i technologia - dwie dziedziny twórczego zastosowania komputerów - ciągle poszukują nowych inter-fejsów. Można tutaj wyróżnić dwa podejścia: po pierwsze, wkraczają bez mała w ciało człowieka, dając mu bardzo czułe narzędzia do ręki, wspomagają zmysły, "cyborgizując i bionizując" go. Po drugie, monitorują mózg (sprzęgając zwrotnie z komputerem), czyniąc go jego własnym narzędziem, zdolnym do posługiwania się techniką bez pośrednictwa ciała, tylko za pomocą myśli.